آیا برای آرتروز زانو درمان قطعی وجود دارد؟ پاسخ به این سوال هنوز منفی است و در حال حاضر هیچ روش درمانی نمی‌تواند زانو را به وضعیت قبل از آرتروز برگرداند و به طور کامل آن را درمان کند. در حال حاضر بسته به اینکه آرتروز زانو در چه مرحله‌ای باشد، روش‌هایی مانند داروهای ضدالتهاب، فیزیوتراپی، انواع تزریق‌ها، و در مراحل پیشرفته‌تر جراحی میتوانند به کاهش درد و بهبود حرکت کمک کنند و کیفیت زندگی فرد را ارتقاء دهند.
با این حال یکی از روشهای نوین که موفقیت زیادی در بهبود علائم آرتروز زانو به دست آورده است، تزریق هم‌زمان سلول‌های بنیادی و PRP است که معمولاً برای مرحله ۲ (آرتروز متوسط) و در بعضی از موارد مرحله ۳ (آرتروز شدید) مورداستفاده قرار می‌گیرد.
در ادامه، با درمانهای مختلف برای هر مرحله از عارضه آرتروز زانو و همچنین بهترین روش درمانی پیشنهادی برای آن مرحله، آشنا می‌شویم.
درمان قطعی آرتروز زانو برای هر مرحله از آسیب
روشهای درمان آرتروز زانو در هر مرحله از این عارضه، اثرگذاری متفاوتی دارد. در مراحل اولیه، تمرکز بر روشهای غیرجراحی مانند فیزیوتراپی، دارو و تزریقات محافظه‌کارانه است، اما در مراحل پیشرفته‌تر که آسیب‌دیدگی مفصل شدیدتر می‌شود، معمولاً ترکیبی از روشهای درمانی نوین (مانند سلول بنیادی یا اوزون تراپی) با سایر روش‌ها، و یا جراحی تعویض مفصل تجویز می‌شود تا بتواند درد را کاهش دهد و محدودیت‌های حرکتی فرد را تا حدی برطرف کند یا از تشدید آن جلوگیری کند.
آرتروز زانو بر اساس شدت آسیب، به سه مرحله دسته‌بندی می‌شود. ابتدا با علائم هر مرحله و بعد با روشهای درمانی آن‌ها آشنا می‌شویم.
مرحله اول، آرتروز خفیف
در این مرحله، خارهای استخوانی کوچک روی مفصل زانو شروع به رشد میکنند، اما غضروف مفصل هنوز سالم است و فضای بین استخوان‌ها طبیعی است. علائم معمولاً خفیف هستند و ممکن است فقط بعد از فعالیت زیاد یا نشستن طولانی ظاهر شوند. آرتروز خفیف بیشتر در افرادی دیده می‌شود که وزن بالایی دارند یا هنگام انجام ورزش‌های سنگین، به زانوهایشان فشار زیادی وارد کرده‌اند.
- احساس درد خفیف بعد از راه‌رفتن یا دویدن طولانی
- خشکی زانو بعد از نشستن طولانی یا استراحت زیاد
- احساس ناراحتی هنگام زانو زدن یا خم‌کردن زانو
مرحله دوم، آرتروز متوسط
در آرتروز با آسیب متوسط، غضروف مفصل آسیب بیشتری دیده و فضای بین استخوان‌ها کمتر شده است. علائم معمولاً شدیدتر میشوند و در فعالیت‌های روزمره مثل راه‌رفتن یا خم‌کردن زانو بیشتر احساس میشوند. این مرحله در افراد مسن، کسانی که زانوهایشان قبلاً آسیب‌دیده است، یا کسانی که بیماری‌هایی مثل روماتیسم دارند، شایع‌تر است.
- درد بیشتر و مکرر هنگام راه‌رفتن، دویدن، یا خم‌کردن زانو
- خشکی مفصل پس از بیدار شدن یا نشستن طولانی‌مدت
- ورم زانو بعد از فعالیت یا حرکت زیاد
مرحله سوم، آرتروز پیشرفته
در مرحله آرتروز شدید یا پیشرفته، غضروف زانو تقریباً کاملاً از بین رفته است و فضای بین استخوان‌ها بسیار کم شده است. در این مرحله، مفصل سفت می‌شود و حرکت آن سخت و دردناک می‌شود. آرتروز شدید یا پیشرفته معمولاً در افرادی که برای آرتروز زانوی خود پیگیری درمانی انجام نداده‌اند یا مشکلاتی مثل چاقی شدید و دیابت دارند، شایع است.
- درد شدید و دائمی هنگام حرکت‌دادن زانو
- از بین‌رفتن غضروف و کاهش فضای بین استخوان‌ها
- سفتی زانو و سختی در حرکت‌دادن آن
- ورم و احساس خشکی دائمی در مفصل
در جدول زیر، درمانهای پیشنهادی برای هر مرحله از آرتروز زانو را می‌بینید.
| مراحل آرتروز و درمان‌ها |
|---|
| آرتروز خفیف |
| دارو درمانی- فیزیوتراپی و ورزش |
| آرتروز متوسط (درمانهای غیرجراحی و نوین) |
| فیزیوتراپی و ورزش تزریق کورتیکواستروئیدها تزریق هیالونوریک اسید تزریق PRP تزریق سلول‌های بنیادی اوزون تراپی |
| آرتروز پیشرفته (درمانهای جراحی) |
| جراحی تعویض مفصل (آرتروپلاستی) جوش‌دادن مفصل (فیوژن) اضافه یا برداشتن بخشی از استخوان (اوستئوتومی) |
درمانهای پیشنهادی برای مرحله اول، آرتروز خفیف
در مراحل ابتدایی آرتروز زانو که آسیب به غضروف‌ها هنوز محدود و خفیف است، روشهای درمانی غیرتهاجمی مانند مصرف داروهای مسکن و ضدالتهاب، فیزیوتراپی و ورزش‌های اصلاحی معمولا برای کنترل علائم کافی هستند.
درمانهای دارویی
در درمان آرتروز زانو، داروهای مختلفی برای کاهش درد و التهاب تجویز میشوند که در مراحل ابتدایی این عارضه مؤثر هستند و میتوانند با تسکین درد و التهاب اولیه، فرد را برای انجام فیزیوتراپی و ورزش‌های اصلاحی در خانه آماده کنند. این داروها معمولاً شامل مسکن‌های ساده‌ای مانند استامینوفن و داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی مانند ایبوپروفن میشوند که به‌طور موقت درد و التهاب را تسکین می‌دهند.
| درمانهای دارویی |
|---|
| میزان اثرگذاری |
| کم |
| ماندگاری اثر |
| کوتاه مدت |
| میزان تهاجمی بودن |
| غیرتهاجمی |
| تکرارپذیری |
| دارد |
درمانهای فیزیکی
| درمانهای فیزیکی |
|---|
| میزان اثرگذاری |
| متوسط |
| ماندگاری اثر |
| بلندمدت |
| میزان تهاجمی بودن |
| غیرتهاجمی |
| تکرارپذیری |
| دارد |
یکی از بهترین روشهای بهبود آرتروز زانو در مراحل خفیف، انجام تمرینات فیزیوتراپی است که البته باید زیرنظر فیزیوتراپ انجام شود چراکه هر کدام از این تمرینات، کارکرد مشخصی دارند، تمرینات تقویت عضلات چهارسر ران باعث میشوند زانو بهتر حمایت شود و فشار کمتری به مفصل وارد شود.
اما حرکات کششی بیشتر بر افزایش انعطاف‌پذیری زانو جلوگیری از خشکی مفصل متمرکز است. تمرینات تعادلی و حرکات تقویتی برای همسترینگ (عضلات پشت ران) هم به کاهش تنش روی مفصل زانو کمک میکنند.
بهترین درمان پیشنهادی برای آرتروز خفیف معمولا برای درمان آرتروز خفیف، گزینه‌های زیادی پیش رو نیست و بهترین روش برای کنترل علائم و جلوگیری از پیشرفت آرتروز، انجام فیزیوتراپی و تغییر در سبک زندگی است. تمرینات فیزیوتراپی، عضلات اطراف زانو، به‌خصوص عضلات چهارسر ران و همسترینگ را تقویت میکنند و باعث میشوند تا فشار کمتری به مفصل زانو وارد شود. فیزیوتراپی به همراه انجام منظم تمرینات ورزشی مناسب برای آرتروز زانو در خانه، درد و خشکی زانو را کاهش می‌دهند و باعث بهبود انعطاف‌پذیری در زانو میشوند. در مرحله خفیف آرتروز زانو و برای پیشگیری از تشدید آن، علاوه بر ورزش، تغییر سبک زندگی مانند کاهش اضافه‌وزن، استراحت‌دادن به زانو و داشتن برنامه غذای ضدالتهاب هم ضروری است. |
درمانهای پیشنهادی برای مرحله دوم، آرتروز متوسط
در مرحله دوم آرتروز زانو که علائم بیماری شدیدتر می‌شود، علاوه بر مصرف داروهای مسکن و ضدالتهاب و همچنین انجام برخی تمرینات فیزیوتراپی مناسب برای مرحله ۲ آرتروز زانو، به درمانهای تزریقی و روشهای نوین مانند اوزون تراپی و تزریق سلول‌های بنیادی هم نیاز است.
درمانهای تزریقی
| درمانهای تزریقی |
|---|
| میزان اثرگذاری |
| بالا |
| ماندگاری اثر |
| کورتیکواستروئید: ۲-۳ ماه تزریق هیالونوریک اسید: ۶ ماه تا ۱ سال تزریق PRP : بیش از ۱ سالتزریق اوزون (اوزون تراپی): ۳ تا ۶ ماه تزریق سلول‌های بنیادی: ۱ تا ۷ سال |
| میزان تهاجمی بود |
| کم‌تهاجمی |
| تکرارپذیری |
| دارد |
- تزریق کورتیکواستروئیدها معمولاً زمانی تجویز می‌شود که درد و التهاب مفصل زانو شدید و غیرقابل‌تحمل باشد و فرد نیاز به تسکین فوری داشته باشد. این تزریق‌ها برای چند ماه (معمولاً ۲ تا ۳ ماه)، درد و التهاب ناشی از آرتروز زانو را کاهش می‌دهند، اما استفاده طولانی‌مدت از آن‌ها ممکن است به مفصل آسیب بزند و حتماً باید روش درمانی دیگری دنبال شود.
- تزریق هیالورونیک اسید بیشتر برای افرادی تجویز می‌شود که به دلیل کاهش مایع سینوویال (مایع لغزنده‌کننده مفصل) دچار خشکی مفصل شده‌اند. این تزریق با افزایش روان‌کاری مفصل، حرکت آن را راحت‌تر کرده و درد را کاهش می‌دهد، اما اثر آن ممکن است چند ماه تا یک سال دوام داشته باشد.
- تزریق PRP (پلاسمای غنی از پلاکت) برای تحریک روند طبیعی ترمیم بدن استفاده می‌شود و به‌خصوص در مراحل خفیف تا متوسط آرتروز مؤثر است. در این روش از خون خود بیمار تهیه شده و با تحریک بازسازی غضروف و بافت‌های آسیب‌دیده، به کاهش درد و بهبود عملکرد مفصل کمک می‌کند. اثر PRP معمولاً طولانی‌تر از سایر روش‌هاست و نیاز به تکرار کمتر دارد.
- اوزون تراپی یک روش درمانی نسبتا جدید است که در آن گاز اوزون (یک نوع اکسیژن فعال) به مفصل آسیب‌دیده تزریق می‌شود. اوزون با تحریک فرایندهای ضدالتهابی و تسکین درد در مفصل، به جلوگیری از پیشرفت آرتروز کمک می‌کند. معمولاً برای آرتروز متوسط زانو، اوزون تراپی به‌صورت تزریق‌های مکرر در مدت چند هفته انجام می‌شود و می‌تواند در کاهش درد و بهبود حرکت مفصل در میان‌مدت، بین ۳ تا ۶ ماه مؤثر باشد (منبع).
- درمان با سلول‌های بنیادی تزریق سلول‌های بنیادی به مفصل زانو یک روش درمانی است که در آن سلول‌های بنیادی خود فرد (معمولاً از مغز استخوان یا بافت چربی گرفته می‌شود) به داخل مفصل زانو تزریق میشوند. این سلول‌ها به سلول‌های غضروفی و استخوانی تبدیل میشوند و به ترمیم آسیب‌های غضروفی و کاهش التهاب به‌ویژه در آرتروز متوسط و خفیف کمک میکنند.
بهترین درمان پیشنهادی برای آرتروز متوسط یکی از روش‌هایی که اخیرا بیشتر مورداستفاده قرار گرفته و برای بهبود آرتروز زانو مؤثر بوده است، تزریق هم‌زمان پی آر پی (پلاسمای غنی از پلاکت) و سلول‌های بنیادی است که بسته به تجویز پزشک و شرایط بیمار، می‌تواند در مرحله متوسط آرتروز و در بعضی از موارد در مرحله شدید آرتروز (بسته به میزان غضروف باقی‌مانده) تزریق شود. سلول‌های بنیادی پس از تزریق، میتوانند به سلول‌های غضروفی تبدیل شوند و به ترمیم بافت‌های آسیب‌دیده کمک کنند. PRP هم که از خون خود بیمار گرفته می‌شود، با ارسال سیگنال‌های ترمیمی به بدن، روند بهبودی را تسریع می‌کند. تزریق هم‌زمان این دو میتوانند التهاب را کاهش دهند، ضخامت غضروف را افزایش دهند و عملکرد مفصل را بهبود بخشند. تحقیقات نشان داده‌اند که این روش می‌تواند درد و خشکی مفصل را به طور چشمگیری کاهش دهد و اثرات درمانی طولانی‌تری برای بهبود آرتروز زانو دارند (منبع. این روش هم مانند سایر روشهای تزریقی، می‌تواند با چندهفته تمرینات فیزیوتراپی همراه شود تا اثرات ماندگارتر شود. |
درمانهای پیشنهادی برای مرحله سوم، آرتروز پیشرفته
اگر هیچ‌کدام از روشهای غیرتهاجمی و کم‌تهاجمی قبل مؤثر نباشند، پزشک برای بهبود درد و عملکرد حرکتی فرد و در صورتی‌که آمادگی جسمانی لازم برای این کار را داشته باشد، انجام جراحی را توصیه می‌کند. جراحی کمک می‌کند تا بتوانید به زندگی روزمره برگردید، اما معمولاً تمام علائم را به طور کامل از بین نمی‌برد. در بیشتر موارد پس از انجام جراحی، فرد باید برای مدتی تمرینات فیزیوتراپی و ورزش‌های مناسب برای پیشگیری از بازگشت و تشدید علائم را انجام دهد.
| درمانهای جراحی |
|---|
| میزان اثرگذاری |
| بالا |
| ماندگاری اثر |
| آرتروپلاستی: تا ۲۰ سال فیوژن مفصل‌ها: تا ۲۰ سال اوستئوتومی: ۵ تا ۱۵ سال |
| میزان تهاجمی بودن |
| تهاجمی |
| تکرارپذیری |
| دارد |
- تعویض مفصل (آرتروپلاستی): در این روش، مفصل آسیب‌دیده با یک مفصل مصنوعی (پروتز) ساخته شده از فلز و پلاستیک جایگزین می‌شود. این نوع جراحی بیشتر برای زانو و لگن انجام می‌شود. مفاصل مصنوعی معمولاً تا ۲۰ سال دوام دارند و پس از آن ممکن است نیاز به تعویض داشته باشند. نوع جدیدی از این جراحی به نام بازسازی مفصل فقط از قطعات فلزی استفاده می‌کند و برای بیماران جوان‌تر مناسب‌تر است (منبع).
- جوش‌دادن مفصل (فیوژن): اگر تعویض مفصل برای شما روش مناسبی نباشد، جراح ممکن است جوش‌دادن مفصل را پیشنهاد دهد. در این روش، مفصل در یک وضعیت ثابت قرار می‌گیرد که باعث قوی‌تر شدن و کاهش درد می‌شود، اما مفصل دیگر حرکت نمی‌کند.
- اضافه یا برداشتن بخشی از استخوان (اوستئوتومی): درصورتی‌که روشهای فیوژن و تعویض مفصل برای درمان آرتروز شما گزینه‌های درمانی مناسبی نباشند، ممکن است پزشک تجویز کند تا عمل استئوتومی انجام دهید. در این روش، جراح بخشی از استخوان را در بالا یا پایین مفصل زانو اضافه یا حذف می‌کند تا وزن بدن شما به طور متعادل‌تری روی مفصل توزیع شود. این جراحی می‌تواند علائم آرتروز را کاهش دهد، اما ممکن است در آینده همچنان نیاز به تعویض مفصل داشته باشید.
بهترین درمان پیشنهادی برای آرتروز شدید اما درصورتی‌که بافت غضروف تا حد زیادی از بین رفته باشد، بهترین روش درمانی انجام یکی از روشهای جراحی متناسب با میزان آسیب است. تعویض مفصل زانو یکی از بهترین گزینه‌های درمانی است که معمولاً اثر آن تا ۲۰ سال ماندگاری دارد. نکته مهم، تداوم روند درمان بعد از انجام جراحی و از طریق انجام تمرینات منظم فیزیوتراپی و ورزش‌های تقویتی و کششی است که باعث می‌شود علائم آرتروز زانو برنگردد. |
سوالات متداول
چه درمانهایی برای آرتروز زانو مؤثرتر هستند؟
درمانهای ترکیبی مانند فیزیوتراپی همراه با تزریق هیالونوریک اسید یا PRP میتوانند در کاهش درد، بهبود حرکت مفصل و جلوگیری از پیشرفت بیماری بسیار مؤثر باشند. این روشهای ترکیبی میتوانند در مراحل ابتدایی و متوسط آرتروز کاربرد داشته باشند.
آیا روشهای غیرجراحی برای درمان آرتروز مؤثر هستند؟
بله، روشهای غیرجراحی مانند فیزیوتراپی، تزریق هیالونوریک اسید، PRP، کورتیکواستروئیدها و درمانهای تکمیلی مانند مکمل‌های غذایی و لیزر درمانی در کاهش درد و التهاب و بهبود حرکت مفصل مؤثر هستند. این درمان‌ها به‌خصوص در مراحل ابتدایی و متوسط آرتروز کاربرد دارند.
چه زمانی باید به جراحی فکر کرد؟
جراحی معمولاً زمانی توصیه می‌شود که درمانهای غیرجراحی دیگر مؤثر نبوده و درد و محدودیت‌های حرکتی شدید شده باشد. جراحی تعویض مفصل زانو بهعنوان آخرین گزینه برای بیماران مبتلا به آرتروز پیشرفته است.
آیا درمانهای ترکیبی در جوانان مؤثر هستند؟
درمانهای ترکیبی در جوانان میتوانند مؤثر باشند، اما به دلیل اینکه برخی از این روش‌ها (مانند تزریق هیالونوریک اسید یا PRP) ممکن است تنها برای ۵ تا ۱۰ سال مؤثر باشند، استفاده از این درمان‌ها در افراد جوان ممکن است باعث بروز مشکلات در آینده شود. بنابراین، در جوانان باید احتیاط بیشتری صورت گیرد.
آیا درمانهای غیرتهاجمی برای آرتروز زانو عوارض دارند؟
درمانهای غیرتهاجمی مانند فیزیوتراپی، تزریقات هیالونوریک اسید و PRP معمولاً عوارض کمی دارند، ولی ممکن است در برخی افراد باعث ناراحتی موقت، التهاب یا درد در ناحیهٔ تزریق شوند. این عوارض معمولاً موقتی هستند.
چرا باید از درمانهای ترکیبی استفاده کرد؟
درمانهای ترکیبی میتوانند مزایای بیشتری نسبت به درمانهای تک‌بعدی داشته باشند. این روش‌ها میتوانند اثرات مختلف درمان‌ها را به طور هم‌زمان به‌کار گیرند، مانند کاهش درد، کاهش التهاب، بهبود حرکت مفصل و جلوگیری از پیشرفت بیماری، که در نتیجه به بهبود کلی وضعیت بیمار کمک می‌کند.
چگونه می‌توان بهترین درمان را انتخاب کرد؟
بهترین درمان برای آرتروز زانو به مرحله و شدت آرتروز، وضعیت سلامت عمومی بیمار و ترجیحات شخصی او بستگی دارد. مشاوره با پزشک متخصص و بررسی روشهای مختلف درمانی می‌تواند به انتخاب بهترین گزینه کمک کند.
آیا فیزیوتراپی برای آرتروز زانو ضروری است؟
فیزیوتراپی جزء درمانهای پایه برای آرتروز زانو است. این روش به تقویت عضلات اطراف مفصل، افزایش انعطاف‌پذیری و بهبود حرکت کمک می‌کند و می‌تواند در کاهش درد و بهبود عملکرد مفصل بسیار مؤثر باشد.
آیا درمانهای تکمیلی مانند مکملها و رژیم غذایی به درمان آرتروز کمک میکنند؟
بله، مکملهایی مانند گلوکزامین و کندرویتین، و همچنین رژیم غذایی مناسب میتوانند در تسکین التهاب و درد مفصل زانو مؤثر باشند. البته، مکمل و برنامه غذایی صرفا بهعنوان مکمل درمانهای اصلی توصیه میشوند و باید تحتنظر پزشک باشند.