کوتاهی پا عارضه‌ای است که ممکن است در سنین مختلف بروز پیدا کند. در صورتی که اختلاف طول پاها کمتر از ۲ سانتیمتر باشد، مشکلی برای فرد ایجاد نکرده و نیازی به درمان ندارد. اما اختلاف بیشتر از ۲ سانتیمتر نیاز به درمان خواهد داشت. روش‌های مختلفی برای اصلاح این عارضه وجود دارند، که بسته به سن بیمار و شدت کوتاهی متفاوت هستند. برای نوزادان، معمولا درمانی غیر از نظارت و بررسی روند پیشرفت عارضه انجام نمی‌شود.
درمان کوتاهی پا در موارد خفیف و متوسط، با استفاده از کفی طبی و فیزیوتراپی امکان‌پذیر است. اما در موارد شدید، جراحی تنها راه درمان است. بسته به سن بیمار، جراحی‌های مختلفی برای اصلاح کوتاهی پا وجود دارند. معمولا در بزرگسالان از روش‌های افزایش و کاهش طول پا و در نوجوانان از روش توقف رشد پای بلند استفاده میشود.
علت کوتاهی پا
کوتاهی پا (Leg Length Discrepancy) عارضه‌ای است که در آن طول پاها دارای اختلاف هستند. این عارضه دارای دو نوع ساختاری و عملکردی می‌باشد. در نوع عملکردی، طول استخوان پاها برابر است. اما به دلیل عدم تقارن سایر اعضا مانند باسن، لگن، زانو یا مچ پا، یک پا بلندتر از دیگری به نظر می‌رسد. در نوع ساختاری، استخوان پاها طول متفاوتی دارند. علل کوتاهی پا را، که هم شامل عملکردی و هم ساختاری می‌شوند، می‌توان در دو دسته کلی ارثی و اکتسابی قرار داد.
کوتاهی پای ارثی
کوتاهی پای ارثی معمولا در اثر ناهنجاری‌های مادرزادی یا برخی بیماری‌های ژنتیکی بروز پیدا می‌کند. از جمله این ناهنجاری‌ها و بیماری‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- فلج اطفال
- بیماری اولیر: این بیماری نوعی ناهنجاری مادرزادی رشد استخوان است.
- نوروفیروماتوز: در این بیماری، تومورهای خوش‌خیم سرطانی در مسیر اعصاب رشد کرده و باعث ایجاد مشکلاتی برای استخوان‌ها می‌شوند.
- اگزوستوز متعدد: در این بیماری، استخوان‌ها به صورت نابجا رشد کرده و معمولا پهن‌تر از حد معمول هستند.
کوتاهی پای اکتسابی
هر عامل غیر ژنتیکی که بر طول استخوان‌های پا و رشد آن‌ها تاثیر بگذارد، می‌تواند باعث کوتاهی پا شود. در ادامه تعدادی از این عوامل بیان شده‌اند:
- آسیب‌های وارد شده به صفحه رشد استخوان‌های پا در اثر تومورها و کیست‌های استخوانی
- جوش خوردن نامناسب شکستگی استخوان پا یا شکستگی اتفاق افتاده در چند نقطه از استخوان
- عفونت‌های استخوانی در نوزادان و کودکان
- جراحی پا چنبری در کودکان
درجات شدت کوتاهی پا
تقریبا ۵۰ درصد افراد، دارای اختلاف طول پای خفیفی هستند. این اختلاف خفیف که کمتر از ۲ سانتیمتر است، مشکلی برای فرد ایجاد نمی‌کند. اما هنگامی که بیشتر از ۲ سانتیمتر باشد، معمولا با عوارضی مانند مشکلات راه رفتن همراه است. کوتاهی پا بر اساس شدت به سه دسته خفیف، متوسط و شدید تقسیم میشود. این شدت‌ها نیز در جدول زیر به تفکیک اندازه اختلاف بیان شده‌اند.
| شدت کوتاهی پا | اختلاف طول پاها (سانتیمتر) |
|---|---|
| نرمال | ۲> |
| خفیف | ۲-۳ |
| متوسط | ۳-۶ |
| شدید | ۶< |
چطور کوتاهی پا را اندازه‌گیری کنیم؟
اندازه اختلاف پاها را می‌توان در خانه و با روش زیر اندازه‌گیری کرد. اگر چه این روش به اندازه تصویربرداری اشعه ایکس مفید نیست، اما می‌تواند به عنوان تشخیص اولیه کوتاهی پا مفید باشد.
- از فرد بخواهید که صاف به پشت دراز بکشد.
- سپس از روی ناف تا قوزک داخلی مچ پا را اندازه بگیرید.
همین اندازه‌گیری را روی پای دیگر انجام دهید. توجه داشته باشید که نقاط اندازه‌گیری را برای هر دو طرف، دقیق و به طور یکسان پیدا کرده و اندازه‌گیری را انجام دهید.
همچنین با انجام یک تست ساده دیگر می‌توان متوجه شد که کوتاهی پا، ناشی از استخوان ساق پا یا استخوان ران است. برای انجام این تست، فرد باید دراز بکشد و پاها را از زانو خم کند طوری که مچ هردو پا کنار یکدیگر قرار بگیرند. در نگاه از روبرو، بالاتر بودن یک زانو از زانوی دیگر، نشان دهنده اختلاف طول ساق پاها است. همچنین در نگاه از کنار، جلوتر بودن یک زانو از زانوی دیگر نشان از اختلاف طول ران پاها دارد.
چطور کوتاهی پا را اندازه‌گیری کنیم؟
اندازه اختلاف پاها را می‌توان در خانه و با روش زیر اندازه‌گیری کرد. اگر چه این روش به اندازه تصویربرداری اشعه ایکس مفید نیست، اما می‌تواند به عنوان تشخیص اولیه کوتاهی پا مفید باشد.
- از فرد بخواهید که صاف به پشت دراز بکشد.
- سپس از روی ناف تا قوزک داخلی مچ پا را اندازه بگیرید.
همین اندازه‌گیری را روی پای دیگر انجام دهید. توجه داشته باشید که نقاط اندازه‌گیری را برای هر دو طرف، دقیق و به طور یکسان پیدا کرده و اندازه‌گیری را انجام دهید.
همچنین با انجام یک تست ساده دیگر می‌توان متوجه شد که کوتاهی پا، ناشی از استخوان ساق پا یا استخوان ران است. برای انجام این تست، فرد باید دراز بکشد و پاها را از زانو خم کند طوری که مچ هردو پا کنار یکدیگر قرار بگیرند. در نگاه از روبرو، بالاتر بودن یک زانو از زانوی دیگر، نشان دهنده اختلاف طول ساق پاها است. همچنین در نگاه از کنار، جلوتر بودن یک زانو از زانوی دیگر نشان از اختلاف طول ران پاها دارد.
آینده درمان کوتاهی پا
| روش درمان کوتاهی پا | نوزادان | کودکان و نوجوانان | بزرگسالان |
|---|---|---|---|
| نظارت | ✔ | × | × |
| فیزیوتراپی | × | ✔ | ✔ |
| استفاده از کفی طبی | × | ✔ | ✔ |
| توقف رشد پای بلندتر (اپی‌فیزیودز) | × | ✔ | × |
| جراحی افزایش طول پا | × | ✔ | ✔ |
| جراحی کاهش طول پا | × | ✔ | ✔ |
نوع درمان کوتاهی پا بسته به شدت عارضه و سن بیمار متفاوت است. در موارد خفیف، استفاده از کفی طبی، انجام حرکات اصلاحی و فیزیوتراپی می‌تواند تا حدی زیادی کوتاهی پا را جبران کرده و عوارض آن را کنترل کند. اما در موارد شدید، به جراحی نیاز است.
کوتاهی پا در نوزادان
برای کوتاهی پا در نوزادان معمولا اقدام درمانی انجام نمی‌شود. اما نوزاد به صورت چند ماه یک‌بار توسط پزشک معاینه شده و پیشرفت یا عدم پیشرفت عارضه بررسی میشود. در مواردی که کوتاهی پای نوزاد شدید باشد، معمولا با رسیدن او به سنین بالاتر، جراحی انجام میشود. در غیر اینصورت با شروع راه رفتن کودک، کفی طبی تجویز خواهد شد.
کوتاهی پا در کودکان و نوجوانان
برای اصلاح کوتاهی پا در کودکان و نوجوانان، در موارد خفیف و متوسط از کفی طبی، فیزیوتراپی یا ترکیبی از این روش‌ها استفاده میشود. اثربخشی این روش‌های درمانی، مستلزم استفاده درست از کفی‌ها و پیگیری تمرینات فیزیوتراپی است. فیزیوتراپی نه تنها به اصلاح کوتاهی پا، بلکه به کاهش درد ناشی از آن کمک خواهد کرد.
در موارد شدید، جراحی انجام میشود. معمولا در صورت نیاز به جراحی، تا زمانی که صفحات رشد باز هستند از روش اپی‌فیزیودز و پس از آن از روش‌های افزایش یا کاهش طول پا استفاده خواهد شد. جراحی اپی‌فیزیودز نسبت به جراحی‌های افزایش یا کاهش طول، ساده‌تر و خفیف‌تر بوده و عوارض کم‌تری دارد. بنابراین زمان شروع درمان در کودکان و نوجوانان دارای اهمیت بسیار زیادی است. همچنین ممکن است جراحی منجر به کوتاهی قد کودک در سنین بالاتر و عدم اصلاح دقیق اختلاف طول پاها شود.
کوتاهی پا در بزرگسالان
درمان کوتاهی پا در بزرگسالان، در موارد خفیف با استفاده از کفی طبی انجام میشود. کفی، اختلاف طول پاها را جبران کرده و به فرد کمک می‌کند که به صورت عادی راه برود. در موارد متوسط، علاوه بر کفی، از فیزیوتراپی و حرکات اصلاحی استفاده میشود. این حرکات اصلاحی نیز می‌توانند توسط خود فرد در خانه انجام شوند و درد ناشی از کوتاهی پا را کنترل کنند. در صورتی که کوتاهی پا شدید باشد، فرد باید تحت عمل جراحی افزایش یا کاهش طول پا قرار گیرد. این عمل‌های جراحی تا حد زیادی اختلاف طول پاها را اصلاح کرده و نحوه راه رفتن فرد را بهبود می‌بخشند.
کوتاهی پا در نوزادان
برای کوتاهی پا در نوزادان معمولا اقدام درمانی انجام نمی‌شود. اما نوزاد به صورت چند ماه یک‌بار توسط پزشک معاینه شده و پیشرفت یا عدم پیشرفت عارضه بررسی میشود. در مواردی که کوتاهی پای نوزاد شدید باشد، معمولا با رسیدن او به سنین بالاتر، جراحی انجام میشود. در غیر اینصورت با شروع راه رفتن کودک، کفی طبی تجویز خواهد شد.
کوتاهی پا در کودکان و نوجوانان
برای اصلاح کوتاهی پا در کودکان و نوجوانان، در موارد خفیف و متوسط از کفی طبی، فیزیوتراپی یا ترکیبی از این روش‌ها استفاده میشود. اثربخشی این روش‌های درمانی، مستلزم استفاده درست از کفی‌ها و پیگیری تمرینات فیزیوتراپی است. فیزیوتراپی نه تنها به اصلاح کوتاهی پا، بلکه به کاهش درد ناشی از آن کمک خواهد کرد.
در موارد شدید، جراحی انجام میشود. معمولا در صورت نیاز به جراحی، تا زمانی که صفحات رشد باز هستند از روش اپی‌فیزیودز و پس از آن از روش‌های افزایش یا کاهش طول پا استفاده خواهد شد. جراحی اپی‌فیزیودز نسبت به جراحی‌های افزایش یا کاهش طول، ساده‌تر و خفیف‌تر بوده و عوارض کم‌تری دارد. بنابراین زمان شروع درمان در کودکان و نوجوانان دارای اهمیت بسیار زیادی است. همچنین ممکن است جراحی منجر به کوتاهی قد کودک در سنین بالاتر و عدم اصلاح دقیق اختلاف طول پاها شود.
کوتاهی پا در بزرگسالان
درمان کوتاهی پا در بزرگسالان، در موارد خفیف با استفاده از کفی طبی انجام میشود. کفی، اختلاف طول پاها را جبران کرده و به فرد کمک می‌کند که به صورت عادی راه برود. در موارد متوسط، علاوه بر کفی، از فیزیوتراپی و حرکات اصلاحی استفاده میشود. این حرکات اصلاحی نیز می‌توانند توسط خود فرد در خانه انجام شوند و درد ناشی از کوتاهی پا را کنترل کنند. در صورتی که کوتاهی پا شدید باشد، فرد باید تحت عمل جراحی افزایش یا کاهش طول پا قرار گیرد. این عمل‌های جراحی تا حد زیادی اختلاف طول پاها را اصلاح کرده و نحوه راه رفتن فرد را بهبود می‌بخشند.
روش‌های درمان کوتاهی پا
برای درمان کوتاهی پا روش‌های مختلف غیر جراحی و جراحی وجود دارند. در موارد خفیف و متوسط، معمولا از روش‌های غیر جراحی مانند کفی طبی و فیزیوتراپی استفاده میشود. این روش‌ها اختلاف طول پاها را اصلاح و درد ناشی از آن را کنترل می‌کنند. در موارد شدید و خیلی شدید به درمان جراحی نیاز است.
کفی طبی
استفاده از کفی طبی یکی از راه‌های اصلاح کوتاهی پای خفیف است. کفی برای پای کوتاه‌تر ساخته شده و با استفاده از آن در داخل یا زیر کفش، پاها هم تراز می‌شوند. در نتیجه، مشکلات فرد در هنگام راه رفتن یا دویدن و همچنین کمردرد ناشی از کوتاهی پا کاهش می‌یابد.
فیزیوتراپی و حرکات اصلاحی
فیزیوتراپی یکی دیگر از روش‌های اصلاح کوتاهی پای خفیف و متوسط است. در طی جلسات فیزیوتراپی، علت‌های زمینه‌ای کوتاهی پا مانند ضعف عضلانی و مشکلات پاسچر بدن برطرف می‌شوند. همچنین تمرینهای انجام شده، تا حد زیادی درد ناشی از کوتاهی پا را کاهش می‌دهند.
ورزش‌ها و حرکات اصلاحی
علاوه بر فیزیوتراپی، انجام برخی حرکات اصلاحی در خانه به کاهش عوارض و درد ناشی از کوتاهی پا کمک می‌کند. در ادامه تعدادی از این حرکات اصلاحی و روش انجام آن‌ها توضیح داده شده است:
- کشش همسترینگ
کشش همسترینگ یک ورزش ساده است که می‌تواند به بهبود انعطاف‌پذیری پاها و کاهش تنش عضلانی کمک کند. برای انجام این ورزش به پشت دراز کشیده، زانوهایتان را خم کنید و پاها را روی زمین بگذارید. سپس به آرامی یک پا را از روی زمین بلند کرده و با دستان خود آن را به سمت قفسه سینه بکشید. برای ۳۰ ثانیه در همین وضعیت بمانید و دوباره این کار را برای پای طرف مقابل تکرار کنید.
- تمرین اسکوات
اسکوات یک ورزش عالی برای تقویت پاها و بهبود تعادل کلی بدن است. برای انجام آن بایستید و پاها را به اندازه عرض شانه باز کنید، طوری که انگشتان پا به جلو اشاره کنند. سپس به آرامی بدن خود را به حالت چمباتمه پایین بیاورید، پشت خود را صاف و زانوها را به صورت عمود روی انگشتان پا نگه دارید. ۵ تا ۱۰ ثانیه بدن خود را در این حالت نگه داشته و سپس دوباره صاف بایستید. این تمرین را ۱۰ تا ۱۵ مرتبه تکرار کنید.
- ورزش لانژ
لانژ یکی دیگر از تمرینات عالی برای بهبود قدرت و تعادل پا است. برای انجام آن ایستاده و پاها را به اندازه عرض لگن باز کنید. با یک پا به جلو بروید و بدن خود را پایین بیاورید. اطمینان حاصل کنید که پشت خود را صاف و زانوها را روی انگشتان پا نگه داشته‌اید. بدنتان را ۱۰ تا ۱۵ ثانیه در این حالت نگه داشته و دوباره به موقعیت شروع برگردید. این تمرین را ۱۰ تا ۱۵ مرتبه تکرار کنید.
- ورزش تقویت عضلات ساق
این ورزش می‌تواند به بهبود قدرت در استخوان ساق پا کمک کند. برای انجام آن بایستید و پاهای خود را به اندازه عرض شانه باز کنید. سپس دستان خود را روی باسن قرار داده، به آرام روی نوک پا بالا بروید و سپس دوباره به حالت اولیه برگردید. این تمرین را ۱۰ تا ۱۵ مرتبه تکرار کنید.
ورزش‌ها و حرکات اصلاحی
علاوه بر فیزیوتراپی، انجام برخی حرکات اصلاحی در خانه به کاهش عوارض و درد ناشی از کوتاهی پا کمک می‌کند. در ادامه تعدادی از این حرکات اصلاحی و روش انجام آن‌ها توضیح داده شده است:
- کشش همسترینگ
کشش همسترینگ یک ورزش ساده است که می‌تواند به بهبود انعطاف‌پذیری پاها و کاهش تنش عضلانی کمک کند. برای انجام این ورزش به پشت دراز کشیده، زانوهایتان را خم کنید و پاها را روی زمین بگذارید. سپس به آرامی یک پا را از روی زمین بلند کرده و با دستان خود آن را به سمت قفسه سینه بکشید. برای ۳۰ ثانیه در همین وضعیت بمانید و دوباره این کار را برای پای طرف مقابل تکرار کنید.
- تمرین اسکوات
اسکوات یک ورزش عالی برای تقویت پاها و بهبود تعادل کلی بدن است. برای انجام آن بایستید و پاها را به اندازه عرض شانه باز کنید، طوری که انگشتان پا به جلو اشاره کنند. سپس به آرامی بدن خود را به حالت چمباتمه پایین بیاورید، پشت خود را صاف و زانوها را به صورت عمود روی انگشتان پا نگه دارید. ۵ تا ۱۰ ثانیه بدن خود را در این حالت نگه داشته و سپس دوباره صاف بایستید. این تمرین را ۱۰ تا ۱۵ مرتبه تکرار کنید.
- ورزش لانژ
لانژ یکی دیگر از تمرینات عالی برای بهبود قدرت و تعادل پا است. برای انجام آن ایستاده و پاها را به اندازه عرض لگن باز کنید. با یک پا به جلو بروید و بدن خود را پایین بیاورید. اطمینان حاصل کنید که پشت خود را صاف و زانوها را روی انگشتان پا نگه داشته‌اید. بدنتان را ۱۰ تا ۱۵ ثانیه در این حالت نگه داشته و دوباره به موقعیت شروع برگردید. این تمرین را ۱۰ تا ۱۵ مرتبه تکرار کنید.
- ورزش تقویت عضلات ساق
این ورزش می‌تواند به بهبود قدرت در استخوان ساق پا کمک کند. برای انجام آن بایستید و پاهای خود را به اندازه عرض شانه باز کنید. سپس دستان خود را روی باسن قرار داده، به آرام روی نوک پا بالا بروید و سپس دوباره به حالت اولیه برگردید. این تمرین را ۱۰ تا ۱۵ مرتبه تکرار کنید.
جراحی
در مواردی که اختلاف طول پاها زیاد است و زندگی روزمره فرد را با مشکل مواجه می‌کند، جراحی انجام میشود. معمولا هدف از جراحی، توقف رشد پای بلندتر، کاهش طول آن یا افزایش طول پای کوتاه‌تر است. از جمله روش‌های جراحی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- اپی‌فیزیودز: در این روش، رشد پای بلندتر متوقف شده تا پای کوتاه رشد کند و با آن یک اندازه شود. فقط تا زمانی که صفحات رشد باز هستند، امکان انجام این جراحی وجود دارد.
- کاهش طول پای بلندتر: در این جراحی، بخشی از استخوان از وسط پای بلندتر برداشته میشود. سپس برای حفظ استخوان جراحی شده در جای خود، صفحات و پیچ‌های فلزی در داخل پا قرار می‌گیرند. برای استخوان ران تا ۵ سانتیمتر و برای استخوان ساق پا تا ۳ سانتیمتر، امکان کاهش طول وجود دارد.
- افزایش طول پای کوتاه‌تر: در این روش، استخوان پای کوتاه‌تر برش داده شده و با استفاده از تثبیت کننده داخلی یا خارجی در جای مناسب خود نگه داشته میشود. در اثر حرکات بیمار یا تنظیم دستی تثبیت کننده خارجی، به تدریج در محل بین دو استخوان، استخوان جدیدی رشد می‌کند. همچنین عضلات و بافت‌های نرم پا به مرور زمان با این استخوان جدید سازگار می‌شوند. افزایش طول برای استخوان ران، تا حداکثر ۸ سانتیمتر و برای استخوان ساق پا، تا حداکثر ۵ سانتیمتر قابل انجام است.
عوارض عدم درمان کوتاهی پا
کوتاهی پا عارضه‌ای است که در صورت درمان نشدن می‌تواند مشکلات متعددی برای فرد به وجود آورد. علاوه بر درد، مشکلات متعدد وضعیتی به وجود خواهند آمد که به مرور زمان انجام فعالیت‌های روزمره را با مشکل مواجه می‌کنند. از جمله این مشکلات می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- مشکل در وضعیت‌های مختلف بدن مانند نشستن و ایستادن
- نامتعادل شدن عضلات دو سمت بدن
- مشکلات زیبایی ناشی از عدم تعادل لگن یا زانو در دو طرف بدن
- ایجاد لنگی و مشکل در هنگام دویدن و بازی کردن در کودکان
- مشکلات راه رفتن مانند راه رفتن روی نوک انگشتان
- انحنای پشت کمر به دلیل از تراز خارج شدن لگن و تلاش ستون فقرات برای جبران آن در جهت مخالف
- بروز اسکولیوز (انحنای ستوف فقرات) خصوصا در کودکان و در شرایط شدید بودن کوتاهی پا
- درد مفاصل ران، زانو، مچ پا، لگن یا کمر
- آرتروز لگن یا زانو
سوالات متداول
آیا اختلاف دو سانتیمتر در طول پاها نرمال است؟
بله، این اندازه معمولا نرمال است. اما در صورتی که باعث مشکلات حرکتی، درد یا عدم تعادل لگن شود نیاز به اصلاح دارد.
آیا اختلاف طول پاها خود به خود اصلاح میشود؟
در صورتی که اختلاف جزئی باشد، معمولا با کفی طبی اصلاح میشود. اما در صورت شدید بودن و تاثیر بر تحرک فرد نیاز به درمان دارد.
آیا کوتاهی پا مادرزادی قابل درمان است؟
بله و معمولا برای درمان آن از روش جراحی توقف رشد پای بلندتر استفاده میشود.
چه ورزشی برای اصلاح کوتاهی پا مناسب است؟
تمرینهای ورزشی همسترینگ، لانژ و اسکوات سه نمونه از تمرینهای مناسب به شمار میروند. این تمرینها برای اصلاح کوتاهی پا و کاهش عوارض آن مفید هستند.
آیا کوتاهی پا باعث درد لگن میشود؟
بله، راه رفتن با پاهای نابرابر باعث چرخش لگن، خارج شدن آن از تراز و درد در این ناحیه میشود.
کفی طبی مورد استفاده برای کوتاهی پا در داخل کفش نصب می شود یا خارج آن؟
معمولا در خارج از کفش نصب میشود.
آیا اختلاف طول پاها با افزایش سن بیشتر میشود؟
بله، اختلاف طول پاها معمولا با رشد کودک، بیشتر نمایان و مشخص میشود.
آیا اختلاف طول پاها نیاز به مراجعه به پزشک دارد؟
بله، اختلاف بیشتر از ۲ سانتیمتر به درمان و نظارت پزشک نیاز دارد.
آیا نوزاد متولد شده با کوتاهی پا در نوزادی جراحی میشود؟
خیر، معمولا تا زمانی که به سن بالاتر برسد، فقط نظارت بر روند پیشرفت عارضه انجام میشود.
آیا امکان کوتاهی پا بعد از شکستگی وجود دارد؟
بله، در مواردی که شکستگی ، درست جوش نخورد، ممکن است باعث کوتاهی پا شود.