گزگز کردن یا مورمورشدن (خواب‌رفتگی) دست و پا یک احساس رایج است که معمولاً به دلیل فشار بر اعصاب یا اختلال در گردش خون ایجاد میشود. در حالی که گزگز موقت معمولاً بی‌ضرر است، حالت مزمن یا شدید آن نباید نادیده گرفته شود. به عنوان مثال آسیب عصبی (نوروپاتی)، کمبود ویتامین، نارسایی کلیه، بارداری، اختلالات خود ایمنی و برخی داروها میتوانند موجب گزگز دست و پا شوند. شدت و میزان خطر گزگز بستگی به علت زمینه‌ای مانند بیماری یا عفونت دارد. سوزن‌سوزن شدن مداوم یا غیرقابل توضیح، به خصوص اگر با علائم دیگری مانند ضعف، درد، بیحسی، گیجی، گفتار نامفهوم، سرگیجه یا تغییرات بینایی همراه باشد، ممکن است نشانگر مشکلی جدی باشد و بایستی به پزشک مراجعه کرد. تشخیص و درمان به‌موقع میتواند به جلوگیری از آسیب بیشتر عصبی و بهبود علائم کمک کند. مورمور شدن دست و پا را می‌توان از طریق داروها، فیزیوتراپی، جراحی یا تغییر سبک زندگی درمان کرد.
آیا گزگز دست و پا خطرناک است؟
سوزن‌سوزن شدن دست و پا که به عنوان پارستزی (Paresthesia) نیز شناخته میشود یک عارضه بسیار شایع است که روزانه افراد زیادی را تحت‌تأثیر قرار میدهد. گزگز موقت یا خفیف به هیچ عنوان نگران کننده نیست. به عنوان مثال اختلال در گردش خون و فشار روی اعصاب، مانند خوابیدن طولانی مدت روی بازو یا روی هم قرار دادن پاها ممکن است باعث خواب رفتگی و احساس مورمور شدن شود. درحالیکه اگر سوزن‌سوزن شدن شدید، مداوم یا همراه با علائم دیگری مانند سرگیجه، درد، اختلالات گفتاری و بینایی، گیجی، ضعف یا بیحسی باشد، مهم است که برای تشخیص و درمان با پزشک مشورت کنید. زیرا حالت مداوم یا شدید گزگز میتواند نشانه‌هایی از آسیب عصبی زمینه‌ای یا سایر مشکلات جدی مانند موارد زیر باشد.
- فشردگی اعصاب: فشرده شدن اعصاب به دلیل آسیب، حرکت مکرر یا شرایط التهابی میتواند باعث گزگز شود.
- فتق دیسک گردن: فتق دیسک گردن به دلیل وارد کردن فشار بر روی ریشه‌های عصبی در ناحیه گردن منجر به گزگز میشود.
- نوروپاتی دیابتی: آسیب عصبی ناشی از سطوح بالای قند خون که ۳۰ درصد موارد نوروپاتی محیطی را شامل میشود (مرجع ۱ و ۲).
- کمبود ویتامین: کمبود ویتامین‌های B12، B6، B1، E و فولیک اسید میتواند منجر به آسیب عصبی و احساس سوزنسوزنشدن شود.
- نارسایی کلیه: تجمع مایعات و مواد زائد بهدلیل ناکار آمدی کلیه در دفع آنها میتواند به اعصاب آسیب برساند و باعث احساس مورمور شدن شود.
- اختلالات خودایمنی: شرایطی مانند روماتیسم، ام اس و لوپوس میتوانند باعث التهاب عصبی و گزگز شوند.
- عفونت‌ها: بیماری لایم، زونا، هپاتیت و ایدز میتوانند بر سیستم عصبی تأثیر بگذارند و منجر به گزگز شود.
- آرتروز گردن: دیسک‌های گردن با افزایش سن رو به تحلیل میروند و اعصاب ستون فقرات را فشرده میکنند.
- اعتیاد به الکل: سوءمصرف الکل میتواند باعث آسیب عصبی شود.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنید؟
در موارد زیر حتماً به پزشک مراجعه کنید؛ زیرا با تشخیص زودتر علت اصلی سوزن‌سوزن شدن و درمان آن احتمال آسیب طولانی مدت عصبی یا سایر عوارض کمتر میشود.
- مدت گزگز: سوزن‌سوزن شدن دست‌ها و پاهای شما مداوم است و از بین نمیرود.
- میزان تکرار: سوزن‌سوزن شدن مرتباً تکرار شده و اغلب اتفاق می‌افتد.
- شدت: گزگز شدید است که باعث درد، بیحسی یا ضعف عضلانی میشود
- علائم همراه: به طور خاص، اگر سوزن سوزن شدن با موارد زیر همراه باشد، باید فوراً به پزشک مراجعه کنید:
- بیحسی در ناحیه ران‌ها، ناحیه تناسلی یا باسن، صورت و قفسه سینه
- ایجاد مشکل حرکتی
- اختلال در گفتار، بینایی یا تنفس
- گسترش سریع بیحسی یا سوزن سوزن شدن به سایر نقاط بدن
- بی‌اختیاری ادرار و مدفوع
- شروع ناگهانی ضعف، گیجی و عدم هوشیاری
علل شایع گزگز دست و پا
گزگز دست و پا میتواند ناشی از علل گوناگونی باشد، برخی از شایعترین علل این عارضه فشار بر اعصاب، نوروپاتی دیابتی، کمبود ویتامین، عوامل روانی، عوارض دارویی و بیماری‌های زمینه‌ای است که در ادامه بحث شده است.
دیابت
| سایر علائم همراه |
|---|
| – درد دست و پا – ضعف عضلانی – از دست‌دادن رفلکس‌ها |
| افراد مستعد |
| – افرادی با سابقه دیابت در خانواده – افرادی با رژیم غذایی پرکالری حاوی شکر و غذاهای فرآوری شده |
| شرایط تشدید گزگز |
| – عدم مدیریت صحیح سطح قند خون |
دیابت چیست؟
دیابت یک بیماری مزمن است که با سطح بالای قند خون مشخص میشود و میتواند به اعصاب سراسر بدن آسیب برساند و منجر به وضعیتی به نام نوروپاتی دیابتی شود. معمول‌ترین نوع نوروپاتی دیابتی، نوروپاتی محیطی است که اعصاب دست‌ها و پاها را تحت‌تأثیر قرار میدهد. علائم شامل بیحسی، سوزن‌سوزن شدن، احساس سوزش و از دست‌دادن حس در اندام‌ها است. آسیب به اعصاب به دلیل ایجاد بیحسی موضعی، دست و پا را مستعد زخم و عفونت میکند که با گذشت زمان و عدم درمان به موقع ممکن است عوارضی جدی مانند قطع عضو را در پی داشته باشد.
درمان
مهم‌ترین درمان برای گزگز دست و پا ناشی از نوروپاتی دیابتی، کنترل سطح قند خون است. حفظ قند خون در محدوده طبیعی از طریق رژیم غذایی، ورزش و دارو میتواند به جلوگیری از آسیب بیشتر عصبی و کاهش پیشرفت نوروپاتی کمک کند. برای مدیریت علائم نوروپاتی دیابتی، داروهایی مانند داروهای ضدتشنج (پره گابالین، گاباپنتین) و داروهای ضدافسردگی (دولوکستین) به دستور پزشک تجویز میشوند. درمان‌های موضعی مانند کرم کپسایسین نیز ممکن است علایم را تسکین دهند. فیزیوتراپی و برخی تمرینات نیز میتوانند به بهبود قدرت و هماهنگی عضلات تحت‌تأثیر نوروپاتی کمک کنند. در موارد گزگز و بیحسی شدید یا مداوم، پزشک ممکن است درمان‌های اضافی مانند دستگاه‌های تحریک عصبی را توصیه کند.
فتق دیسک گردن
| سایر علائم همراه |
|---|
| – گسترش درد و ضعف در دست، بازو یا پا – مشکل در بلندکردن پا هنگام راه‌رفتن – بی اختیاری ادرار و مدفوع |
| افراد مستعد |
| – افراد مسن – کسانی که بیماری تحلیل برنده (دژنراتیو) دیسک دارند – فرادی که کار فیزیکی سنگین یا حرکات تکراری انجام می‌دهند |
| شرایط تشدید گزگز |
| – هوای سرد – خم شدن و نشستن یا ایستادن طولانی‌مدت – بلند کردن اجسام سنگین – سرفه، عطسه و خنده |
فتق دیسک چیست؟
فتق دیسک گردن زمانی اتفاق می‌افتد که هسته نرم داخلی دیسک بین مهره‌ای از لایه سخت بیرونی به‌صورت برجستگی بیرون زده و به اعصاب مجاور فشار وارد کند. این حالت میتواند در هر دو ناحیه گردن و کمر اتفاق بیفتد و باعث التهاب و تحریک عصب شود. هنگامی که فتق دیسک در گردن ایجاد میشود، میتواند علائمی مانند گسترش درد در بازو یا دست، بیحسی، گزگز یا ضعف در بازو، دست یا انگشتان و مشکل در بلند کردن پا هنگام راه رفتن ایجاد کند.
درمان
درمان بستگی به‌شدت علائم دارد و ممکن است شامل موارد زیر باشد: استراحت و اصلاح فعالیت، داروهای مسکن بدون نسخه، فیزیوتراپی برای تقویت و کشش ستون فقرات، تزریق استروئید به صورت اپیدورال (تزریق در فضای اطراف اعصاب نخاعی) برای کاهش التهاب. در بیشتر موارد، علائم فتق دیسک با درمان‌های غیرجراحی در عرض ۴ تا ۶ ماه بهبود می‌یابند.
اگر درمان‌های غیرجراحی مفید واقع نشوند و نقص عصبی قابل توجه یا پیش‌رونده مانند ضعف شدید یا از دست دادن کنترل روده یا مثانه و عدم حس در ناحیه باسن وجود داشته باشد، جراحی ضرورت پیدا میکند. این عمل جراحی شامل برداشتن قسمتی از دیسک است که بر روی عصب فشار می‌آورد (میکرودیسکتومی) و معمولاً جهت جلوگیری از آسیب دائمی عصبی تجویز میشود.
کمبود ویتامین
| سایر علائم همراه |
|---|
| – بیحسی – احساس سوزش – ضعف عضلانی – ازدست‌دادن رفلکس‌ها |
| افراد مستعد |
| – افراد معتاد به الکل – گیاهخواران سخت‌گیر – افرادی که جراحی معده انجام داده و اختلالات سوء جذب دارند |
| شرایط تشدید گزگز |
| – دریافت ناکافی ویتامینها در رژیم غذایی |
ارتباط کمبود ویتامین با گزگز دست و پا
سوزن‌سوزن شدن در دست و پا میتواند از علائم کمبود ویتامین E و ویتامین‌های گروه B، به‌ویژه کمبود ویتامین B6 ، B7 و B12 باشد. البته کمبود برخی مواد معدنی مانند کلسیم و منیزیم نیز میتواند منجر به گزگز دست و پا شود. کمبود ویتامین B12 منجر به نوروپاتی محیطی میشود زیرا این ویتامین برای تولید میلین ضروری است. میلین غلاف محافظی در اطراف اعصاب است که امکان انتقال مؤثر سیگنال‌های عصبی را فراهم میکند. در واقع، کمبود B12 منجر به تولید ناکافی میلین شده و منجر به اختلال در عملکرد عصبی و احساس مشخصه سوزن‌سوزن شدن در دست‌ها و پاها میشود. با گذشت زمان، آسیب عصبی میتواند پیشرفت کند و باعث بیحسی، ضعف و حتی مشکل در راه رفتن به دلیل از دست دادن حس و کنترل عضلانی شود.
درمان
درمان گزگز و نوروپاتی ناشی از کمبود ویتامین، شامل دریافت سطوح کافی از انواع ویتامینها به‌خصوص ویتامین E ، ویتامین‌های گروه B مانند B6، B7 و B12 است. افزایش مصرف غذاهای غنی از ویتامین‌های گروه B مانند گوشت، تخم‌مرغ، لبنیات و غلات غنی شده یکی از روش‌های درمانی موثر است. برای کمبودهای شدیدتر، مکمل‌های خوراکی حاوی ویتامین‌های گروه B با دوز بالا یا تزریق برای تأمین سریع ذخایر ویتامین و معکوس کردن آسیب عصبی تجویز میشود. تشخیص و درمان به‌موقع مهم است، زیرا کمبود طولانی‌مدت ویتامین‌های گروه B میتواند منجر به آسیب دائمی عصبی شود.
اختلال اضطراب
| سایر علائم همراه |
|---|
| – گزگزی که میتواند دست‌ها، پاها، بازوها، پشت گردن، زبان، صورت و پوست سر را تحت‌تأثیر قرار دهد. – تپش قلب – ناراحتی معده – تنگی نفس – تعریق و لرز – سردرد و سرگیجه – گرفتگی عضلات |
| افراد مستعد |
| – کسانی که کمبودهای تغذیه‌ای دارند (مانند منیزیم، ویتامین B12). |
| شرایط تشدید گزگز |
| – استرس – زیاد نشستن یا خوابیدن در یک موقعیت غیرعادی – آسیب فشاری مکرر به دلیل حرکات تکراری و استفاده مفرط از مچ دست یا پا، انگشتان، بازوها و شانه‌ها |
ارتباط اختلال اضطراب با گزگز دست و پا
سوزن‌سوزن شدن میتواند ناشی از اختلال اضطراب و فعال‌شدن مکانیسم تنفس سریع باشد. هنگامی که فرد مبتلا به اختلال اضطراب احساس سوزن‌سوزن شدن در دست‌ها و پاها میکند، اغلب به دلیل واکنش سیستم عصبی خودمختار است که باعث کاهش جریان خون در اندام‌ها میشود.
درمان
برای درمان گزگز ناشی از اضطراب، بایستی دلیل زمینه‌ی اختلال اضطراب رفع شود. تکنیک‌هایی مانند تمرین‌های تنفس عمیق، تمرین‌های تمدد اعصاب و درمان شناختی رفتاری میتوانند به کاهش علائم فیزیکی اضطراب کمک کنند. در موارد گزگز شدید یا مداوم، مهم است که سایر علل بالقوه مانند کمبود ویتامین یا آسیب عصبی را با پزشک بررسی کنید.
میگرن
| سایر علائم همراه |
|---|
| – تهوع و استفراغ – حساسیت به نور، صدا، بو یا لمس – اختلالات بینایی – اختلالات گفتاری و مشکل در صحبت‌کردن – خستگی |
| افراد مستعد |
| – زنان – افرادی با سابقه خانوادگی میگرن – افرادی با سابقه ضربه به سر – افراد مبتلا به اختلال اضطراب، استرس مزمن و افسردگی |
| شرایط تشدید گزگز |
| – تغییرات هورمونی – سردی اندام‌ها – کمبود خواب – تغییرات آب و هوایی – کم‌آبی بدن |
میگرن چیست؟
میگرن یک بیماری عصبی است که باعث سردردهای مکرر و ضربان‌دار میشود که اغلب با علائمی مانند تهوع، استفراغ و حساسیت به نور، صدا، بو یا لمس همراه است. در طول حمله میگرن، برخی از افراد ممکن است اختلالات بینایی، بیحسی یا گزگز در دست‌ها و پاها و مشکل در صحبت‌کردن را تجربه کنند. تصور میشود که میگرن به دلیل ترکیبی از عوامل ژنتیکی و محیطی ایجاد میشود که منجر به تغییراتی در فعالیت مغز میشود. این تغییرات باعث التهاب و تحریک عصب سه‌قلو در مغز میشود. عصب سه‌قلو مسئول احساس در صورت و سر است و تحریک آن منجر به درد ضربان‌دار و سایر علائم میگرن میگردد.
درمان
درمان میگرن معمولاً شامل ترکیبی از مصرف داروهای پیشگیرانه و همچنین اصلاح سبک زندگی است. مسکن‌های بدون نسخه مانند استامینوفن و ایبوپروفن میتوانند برای حملات خفیف تا متوسط میگرن مؤثر باشند. داروهای تجویزی، از جمله تریپتان‌ها (سوماتریپتان) ، ارگوت‌ها (ارگوتامین)، و مهارکننده‌های پپتید مرتبط با ژن کلسی‌تونین (CGRP) برای حملات شدیدتر استفاده میشوند. داروهای پیشگیرانه مانند بتابلوکرها (پروپرانولول)، داروهای ضدافسردگی (سرترالین) و داروهای ضدتشنج (کلونازپام) را نیز می‌توان برای کاهش دفعات و شدت حملات میگرنی مصرف کرد. درمان‌های مکمل و جایگزین، مانند طب سوزنی، بیوفیدبک، و درمان شناختی – رفتاری نیز ممکن است برای برخی افراد مؤثر باشد.
نارسایی کلیه
| سایر علائم همراه |
|---|
| – کاهش حجم ادرار – تورم در پا – تنگی نفس – خستگی – گیجی – تهوع و استفراغ – ضربان نامنظم قلب – درد یا فشار در قفسه سینه – تشنج یا کما در موارد شدید |
| افراد مستعد |
| – افراد مبتلا به نارسایی قلبی، دیابت و فشارخون بالا – افراد مسن – افراد مبتلا به بیماری‌های کلیوی و کبدی – افراد مبتلا به سرطان‌های خاص (سرطان مغز، سینه و …) |
| شرایط تشدید گزگز |
| – کم‌آبی بدن – مصرف داروهای خاص – عفونت‌ها – انسداد در مجاری ادراری – سوختگی شدید |
ارتباط نارسایی کلیه با گزگز دست و پا
نارسایی مزمن کلیه یک وضعیت شدید و غیرقابل برگشت است که در آن کلیه‌ها توانایی خود را برای فیلترکردن مؤثر مواد زائد و مایع اضافی از خون از دست می‌دهند. در نارسایی کلیه، ۸۵ تا ۹۰ درصد از عملکرد کلیه از بین می‌رود. برخی از افراد مبتلا به نارسایی کلیه به دلیل عدم دفع کامل و تجمع مواد زائد در بدن ممکن است نوروپاتی محیطی اورمیک (شامل درد، سوزش، کرختی و ضعف در اندام‌های تحتانی) را گزارش کنند که در نهایت منجر به آسیب عصبی و بیحسی، گزگز، یا درد در دست‌ها و پاها میشود.
درمان
درمان نارسایی کلیه معمولاً شامل دیالیز یا پیوند کلیه است. دیالیز فرایندی است که مواد زائد و مایعات اضافی را از خون فیلتر میکند. با این حال، پیوند کلیه روشی موثرتر برای درمان نارسایی مزمن کلیه است که میتواند کیفیت زندگی بیماران را بهبود ببخشد.
بارداری
| سایر علائم همراه |
|---|
| – درد در پا – اختلال در سیستم گوارشی – اختلالات بویایی – ضعف در دست یا پا |
| افراد مستعد |
| – زنان دارای اضافه وزن – زنان مبتلا به دیابت – زنان با آسیب‌های عصبی قبلی – زنان باردار مسن |
| شرایط تشدید گزگز |
| – بزرگتر شدن جنین – ایستادن یا نشستن طولانی مدت – استرس و اضطراب – کم‌آبی بدن |
ارتباط بارداری با گزگز دست و پا
بارداری میتواند به روش‌های مختلفی از جمله احتمال ابتلا به دیابت و بروز نوروپاتی بر سیستم عصبی تأثیر بگذارد و منجر به گزگز یا بیحسی در دست‌ها و پاها شود. افزایش احتباس مایعات در دوران بارداری میتواند باعث تورم و فشرده‌شدن اعصاب شده و منجر به گزگز، بیحسی و ضعف در دست و انگشتان شود. همچنین، رحم در حال رشد میتواند به عصب سیاتیک فشار وارد کند و باعث درد، سوزن سوزن شدن یا بیحسی شود. به علاوه، تغییرات مرتبط با بارداری در گردش خون، تغییر متابولیک همراه با دیابت و عملکرد سیستم ایمنی گاهی اوقات میتواند به اعصاب محیطی آسیب برساند و منجر به گزگز، بیحسی و ضعف در دست‌ها و پاها شود.
عوارض داروها
| سایر علائم همراه |
|---|
| – بیحسی – احساس سوزش یا درد – ضعف عضلانی – از دست‌دادن تعادل |
| افراد مستعد |
| – افرادی که داروهای شیمی درمانی، ضد تشنج، داروهای قلبی-عروقی، ایدز و داروهای سرکوب کننده دستگاه ایمنی مصرف میکنند. |
| شرایط تشدید گزگز |
| – افزایش سن – اختلال عملکرد کلیه یا کبد |
ارتباط مصرف برخی داروها با گزگز دست و پا
برخی داروها میتوانند باعث گزگز، بیحسی و سایر عوارض جانبی مرتبط با اعصاب در دست‌ها و پاها شوند، وضعیتی که به‌عنوان نوروپاتی محیطی ناشی از دارو (DIPN) شناخته میشود. این حالت زمانی اتفاق می‌افتد که داروها روی اعصاب محیطی اثر سوء داشته باشند و به آکسون‌ها یا غلاف میلین که آنها را عایق میکند، آسیب برسانند. رایج ترین داروهای مرتبط با DIPN عبارتند از: داروهای شیمی‌درمانی (مانند سیس پلاتین، دوستاکسل، پاکلیتاکسل) آنتی‌بیوتیک‌ها (مانند ایزونیازید)، داروهای ضدتشنج (مانند کاربامازپین، فنی توئین)، داروهای HIV/AIDS مانند (دیدانوزین، استاوودین)، داروهای قلبی-عروقی (مانند آمیودارون، هیدرالازین) و داروهای سرکوب کننده دستگاه ایمنی (مانند تاکرولیموس، لفلونوماید).
درمان
برای مدیریت DIPN، اولین قدم این است که در صورت امکان و با مشورت پزشک، داروی مشکوک را شناسایی و قطع یا کاهش دهید. اگر پزشک قطع دارو را توصیه نکند، ممکن است داروهای ضد دردی مانند دولوکستین یا گاباپنتین را برای تسکین علائم نوروپاتیک تجویز کند. فیزیوتراپی و وسایل کمکی نیز میتوانند به حفظ تحرک و عملکرد بهتر اعصاب کمک کنند.
کم‌کاری تیروئید
| سایر علائم همراه |
|---|
| – خستگی – افزایش وزن – یبوست – خشک شدن پوست – افسردگی – کاهش ضربان قلب |
| افراد مستعد |
| -بزرگسالان به‌ویژه زنان – سالمندان |
| شرایط تشدید گزگز |
| – استرس – کمبود خواب – رژیم غذایی پر کالری و کم فیبر – کم‌تحرک بودن – کم‌آبی بدن – آب و هوای خشک – حمام مکرر – کمبود ویتامین |
ارتباط کم‌کاری تیروئید با گزگز دست و پا
کم‌کاری تیروئید عارضه‌ای است که در طی آن غده تیروئید به اندازه کافی هورمون‌های تیروئیدی تولید نمی‌کند که باعث کند شدن متابولیسم و در نتیجه تجمع مایعات در بدن شده و به اعصاب فشار وارد میکند. این موضوع میتواند باعث بروز نوروپاتی محیطی شده و به علائم مختلفی مانند سوزن‌سوزن شدن دست‌ها و پاها منجر شود.
درمان
کم کاری تیروئید معمولاً با مصرف داروی روزانه لووتیروکسین با هدف جایگزینی هورمون‌های کاهش یافته، درمان میشود. این دارو به بازیابی متابولیسم طبیعی کمک میکند و میتواند علائم مرتبط با اعصاب مانند سوزن‌سوزن شدن دست‌ها و پاها را کاهش دهد. این دارو بایستی با تجویز پزشک و تنظیم دوز مناسب مصرف شود.
اعتیاد به الکل
| سایر علائم همراه |
|---|
| – علائم ترک (مانند لرزش، تعریق، حالت تهوع) – دفع مدفوع چرب – مشکلات حافظه و اختلالات شناختی |
| افراد مستعد |
| – بزرگسالان به‌خصوص مردان و افرادی که سابقه خانوادگی اعتیاد به الکل دارند |
| شرایط تشدید گزگز |
| – استرس و اضطراب – قطع ناگهانی نوشیدن الکل – رژیم غذایی نامناسب و کمبود مواد مغذی |
ارتباط اعتیاد به الکل با گزگز دست و پا
اعتیاد به مصرف الکل (AUD) مشکلی است که با ناتوانی در کنترل مصرف الکل علی‌رغم آگاهی از پیامدهای منفی آن مشخص میشود. مصرف مداوم و شدید الکل میتواند منجر به نوروپاتی محیطی و گزگز، بیحسی و ضعف در دست‌ها و پاها میشود. به‌علاوه، الکل میتواند باعث کمبود مواد مغذی شود و در نهایت عملکرد اعصاب را مختل کند.
درمان
درمان اعتیاد به الکل معمولاً شامل ترکیبی از داروها، درمان‌های رفتاری و عضویت در گروه‌های حمایتی است. داروهایی مانند نالترکسون، آکامپروسات و دی سولفیرام میتوانند به کاهش تمایل به الکل و جلوگیری از تشدید آن کمک کنند. به‌علاوه، درمان‌های رفتاری به توصیه روانپزشک به بیماران کمک میکند تا رفتارها و افکار مضر مربوط به نوشیدن الکل را تغییر دهند. برنامه درمانی خاص (دارویی یا رفتاری) بستگی به‌شدت اعتیاد به الکل و هرگونه شرایط پزشکی خاص فرد یا سلامت روانی دارد.
سایر علل گزگز دست و پا
علاوه بر علل ذکر شده، ممکن است سایر بیماری‌ها نیز باعث گزگز دست و پا شوند. باید دقت کنید که افرادی که مبتلا به این بیماری‌ها هستند، علائم خاصی را نشان می‌دهند و ممکن است درکنار این علائم اختصاصی، گزگز دست و پا نیز داشته باشند.
در این قسمت به بررسی این موارد می‌پردازیم:
بیماری‌های خودایمنی
بیماری‌های خودایمنی و گزگز دست و پا ارتباط نزدیکی با یکدیگر دارند. در بیماری‌های خودایمنی، سیستم ایمنی بدن به اشتباه به بافت‌های سالم حمله میکند و این میتواند منجر به بروز علائمی مانند گزگز، بیحسی و ضعف در دست‌ها و پاها شود.
روماتیسم
| سایر علائم همراه |
|---|
– درد و گرفتگی عضلانی – تورم و حساسیت، قرمزی و احساس گرما در مفاصل – خشکی صبحگاهی در مفاصل – دردهای استخوانی – ضعف و خستگی – افسردگی |
| افراد مستعد |
| – افراد مسن – زنان – افرادی که دارای اختلالات خودایمنی هستند – افراد مبتلا به آرتروز |
| شرایط تشدید گزگز |
| – عفونت و التهاب – ضربه و وضعیت نامناسب بدنی – تغییرات هورمونی – چاقی – استرس – ورزشنکردن – کمبود خواب |
روماتیسم نوعی از اختلالات اسکلتی عضلانی است که مفاصل، ماهیچه‌ها و بافت‌های پیوندی را تحت‌تأثیر قرار میدهد. روماتیسم به دلیل التهاب و آسیبی که به عضلات، مفاصل و بافت‌ها وارد میکند، میتواند علائم مرتبط با اعصاب، از جمله گزگز دست و پا را ایجاد کند.
درمان
درمان روماتیسم معمولاً شامل مدیریت علائم با داروها و تغییر شیوه زندگی است. مسکن‌هایی مانند پاراستامول و داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی (NSAIDs) برای کاهش درد و التهاب ناشی از روماتیسم استفاده میشود. برای موارد شدیدتر ممکن است به استروئیدها و مسکن‌های قوی‌تر نیاز باشد. ورزش منظم، رژیم غذایی سالم و حفظ وزن سالم نیز میتواند به مدیریت علائم و بهبود سلامت فرد کمک کند.
MS
| سایر علائم همراه |
|---|
| – خستگی – مشکلات بینایی – ضعف و اسپاسم عضلانی – مشکلاتی در حفظ تعادل – اختلال عملکرد مثانه و روده – اختلالات شناختی |
| افراد مستعد |
| – زنان |
| شرایط تشدید گزگز |
| – گرما و تغییرات دمایی – کمبود خواب – التهاب عصب بینایی در اثر عفونت، ضربه و آسیب، سموم و داروها – عفونت – استرس و خستگی |
مولتیپل اسکلروزیس (MS) یک اختلال خودایمنی است که بر سیستم عصبی مرکزی تأثیر میگذارد و به غلاف محافظ میلین اطراف رشته‌های عصبی آسیب می‌رساند. این امر ارتباط بین مغز و سایر قسمت‌های بدن را کند میکند و منجر به طیف گسترده‌ای از علائم میشود. در بیماری ام اس، سیستم ایمنی به اشتباه به غلاف میلین حمله کرده و به آن آسیب می‌رساند و در نتیجه انتقال سیگنال‌های عصبی را مختل کرده و باعث احساس گزگز و مورمور شدن در دست و پا میشود.
درمان
هیچ درمان قطعی برای ام اس وجود ندارد، اما هدف از درمان‌ها مدیریت علائم، کاهش عود بیماری و جلوگیری پیشرفت آن است.
لوپوس
| سایر علائم همراه |
|---|
| – خستگی – درد و تورم مفاصل – بثورات پوستی – تب – درد قفسه سینه – سردرد |
| افراد مستعد |
| – خانم‌ها به‌خصوص بین ۱۵ تا ۴۵ سال |
| شرایط تشدید گزگز |
| – استرس – عفونت و التهاب ریه – قرارگرفتن در معرض نور خورشید – هوای سرد – تغییرات هورمونی |
لوپوس یک بیماری خودایمنی مزمن است که در آن سیستم ایمنی به بافت‌های خود بدن حمله میکند و باعث التهاب و آسیب به اندام‌های مختلف میشود. این بیماری میتواند سیستم عصبی را تحت‌تأثیر قرار دهد و منجر به نوروپاتی محیطی و گزگز در دست‌ها و پاها شود.
درمان
درمان لوپوس شامل مصرف داروهایی برای کنترل علائم و جلوگیری از پیشرفت آن است، مانند داروهای ضد مالاریا، کورتیکواستروئیدها و سرکوب‌کننده‌های ایمنی. تغییر در سبک زندگی مانند ورزش، مدیریت استرس و محافظت در برابر آفتاب میتواند به کنترل این بیماری کمک کند.
سلیاک
| سایر علائم همراه |
|---|
| – اسهال، نفخ و درد شکم – خستگی – کم‌خونی – کاهش وزن غیرقابل‌توضیح – درد استخوان و مفاصل – ناباروری و سقط‌جنین |
| افراد مستعد |
| – بزرگسالان به ویژه افرادی که سابقه خانوادگی دارند. |
| شرایط تشدید گزگز |
| – مصرف گلوتن – کم اشتهایی – کمبود مواد مغذی |
بیماری سلیاک یک اختلال خودایمنی است که علت اصلی آن حساسیت به مصرف گلوتن است. این پروتئین در گندم، جو و چاودار وجود دارد. این بیماری به روده کوچک آسیب می‌رساند و از جذب مواد مغذی جلوگیری میکند. بیماری سلیاک میتواند منجر به نوروپاتی محیطی شود که باعث گزگز، بیحسی و ضعف در دست‌ها و پاها میشود.
درمان
درمان اولیه بیماری سلیاک پیروی از یک رژیم غذایی سخت‌گیرانه و مادام‌العمر بدون گلوتن است که باعث بهبود روده کوچک شده و از آسیب بیشتر جلوگیری میکند.
فیبرومیالژیا
| سایر علائم همراه |
|---|
| – درد گسترده اسکلتی- عضلانی – خستگی و اختلالات خواب – مشکلات شناختی – سردرد – سندرم روده تحریک‌پذیر – اختلالات خلقی (مانند افسردگی، اضطراب) |
| افراد مستعد |
| – زنان – افراد مسن |
| شرایط تشدید گزگز |
| – استرس – کمبود خواب – فعالیت فیزیکی شدید – فعالیت ذهنی زیاد – هوای سرد – تغییرات هورمونی – داروها و غذاهای خاص |
فیبرومیالژیا یک بیماری مزمن است که با درد گسترده اسکلتی – عضلانی، خستگی و حساسیت در نواحی موضعی خاص مانند گردن، کمر، شانه‌ها و لگن مشخص میشود. این وضعیت به علت آسیب به اعصاب حسی انتهایی است که منجر به افزایش حساسیت به درد و گزگز میشود.
درمان
درمان فیبرومیالژیا بر مدیریت علائم از طریق ترکیبی از داروها، فیزیوتراپی و تغییر در سبک زندگی تمرکز دارد. داروهایی مانند داروهای ضدافسردگی، داروهای ضدتشنج و کرم‌های موضعی میتوانند به کاهش درد و بهبود کمک کنند. فیزیوتراپی، ورزش و تکنیک‌های مدیریت استرس نیز میتوانند تسکین‌دهنده باشند. تغییر رژیم غذایی و مصرف مکملها نیز ممکن است به رفع کمبودهای تغذیه‌ای کمک کنند.
واسکولیت
| سایر علائم همراه |
|---|
| – تب – خستگی – کاهش وزن – درد عضلانی و مفصلی – بثورات پوستی – آسیب اعضای بدن (مانند کلیه، ریه، قلب) |
| افراد مستعد |
| – افراد مسن (بیش از ۵۰ سال) – بیماران مبتلا به اختلالات خودایمنی – کسانی که عفونت دارند یا داروهای خاص مصرف میکنند. |
| شرایط تشدید گزگز |
| – عفونت‌ها – مصرف داروهای خاص – شرایط خودایمنی زمینه‌ای |
واسکولیت یک بیماری خودایمنی است که باعث التهاب در رگ‌های خونی میشود که جریان خون را محدود میکند و به طور بالقوه به اندام‌ها و بافت‌ها آسیب می‌رساند. درگیری عصبی در اثر واسکولیت میتواند رگ‌های خونی تأمین‌کننده اعصاب را تحت‌تأثیر قرار دهد و منجر به آسیب عصبی و علائمی مانند سوزن‌سوزن شدن، بیحسی یا ضعف در دست‌ها و پاها شود.
درمان
هدف از درمان واسکولیت، کاهش التهاب و بهبود جریان خون است که اغلب با داروهایی مانند کورتیکواستروئیدها، سرکوب‌کننده‌های ایمنی، یا داروهای بیولوژیک انجام میشود.
سندرم گیلن‌باره
| سایر علائم همراه |
|---|
| – ضعف یا فلج عضلانی – مشکل در حرکات چشم و حالات چهره – اختلال در بلع – مشکل در تنفس |
| افراد مستعد |
| – بزرگسالان به‌ویژه ۳۰-۵۰ سال – کسانی که اخیراً عفونت‌های تنفسی یا گوارشی داشته‌اند. |
| شرایط تشدید گزگز |
| – ابتلا به برخی عفونت‌ها (مانند کمپیلوباکتر، آنفولانزا، سیتومگالوویروس) |
سندرم گیلن‌باره (GBS) یک اختلال خودایمنی نادر است که در آن سیستم ایمنی به اعصاب محیطی حمله میکند و به غلاف محافظ میلین آسیب می‌رساند و انتقال سیگنال عصبی را مختل میکند. این وضعیت میتواند باعث گزگز، بیحسی و ضعف عضلانی شود که اغلب از دست‌ها و پاها شروع شده و به سمت بالا گسترش می‌یابد.
درمان
در سندرم سندرم گیلن‌باره هدف از درمان کاهش حمله خودایمنی و بازیابی عصب است که اغلب شامل استفاده از پلاسما و درمان با ایمونوگلوبولین میشود. اکثر بیماران طی ۶ تا ۱۲ ماه به طور قابل‌توجهی بهبود می‌یابند، اگرچه برخی ممکن است ضعف طولانی مدت یا سایر اثرات باقیمانده را داشته باشند.
عفونت
برخی از عفونت‌های ویروسی یا باکتریایی با التهاب عصبی همراه هستند و میتوانند به اعصاب محیطی آسیب برسانند و در نتیجه باعث بروز علائمی مانند گزگز، سوزش و بیحسی در دست‌ها و پاها شوند.
لایم
| سایر علائم همراه |
|---|
| -گسترش بثورات چشمی شکل -تب و لرز -خستگی -درد مفاصل و عضلات -علائم عصبی (مانند گزگز، فلج صورت) -ضربان قلب نامنظم -آرتروز |
| افراد مستعد |
| – |
| شرایط تشدید گزگز |
| -تاخیر در درمان |
بیماری لایم یک بیماری عفونی است که توسط باکتری‌های منتقل شده از طریق نیش کنه‌های آلوده ایجاد میشود. این بیماری میتواند سیستم عصبی را تحت‌تأثیر قرار دهد و منجر به نوروپاتی محیطی و گزگز در دست‌ها و پاها شود.
درمان
بیماری لایم معمولاً با آنتی‌بیوتیک‌ها درمان میشود و مدت زمان درمان بستگی به مرحله عفونت دارد.
زونا
| سایر علائم همراه |
|---|
-بثورات دردناک همراه با تاول -سردرد -خستگی و درد مزمن |
| افراد مستعد |
| -افراد مسن -افراد دارای نقص ایمنی |
| شرایط تشدید گزگز |
| -ضعیف شدن سیستم ایمنی -آسیب عصبی -نورالژی پس از تبخال -درد و التهاب اعصاب -تأخیر در درمان |
زونا یک عفونت ویروسی است که در اثر فعال شدن مجدد و یا عدم ایمنی فرد در برابر ویروس واریسلا – زوستر، همان ویروسی که باعث آبله‌مرغان میشود، ایجاد میشود. این بیماری در درجه اول بر اعصاب تأثیر میگذارد و منجر به راش دردناک و علائم بالقوه مرتبط با اعصاب میشود. زونا با تأثیر بر اعصاب حسی، التهاب و بروز نوروپاتی محیطی میتواند باعث درد عصبی و سوزن‌سوزن شدن شود.
درمان
زونا معمولاً با داروهای ضدویروسی مانند آسیکلوویر، فامسیکلوویر یا والاسیکلوویر درمان میشود که میتواند به کاهش شدت و مدت بیماری کمک کند.
هپاتیت B و C
| سایر علائم همراه |
|---|
| -خستگی -تهوع، استفراغ و درد شکم -زردی (زردی پوست و چشم) -تب -آرترالژی (درد مفاصل) |
| افراد مستعد |
| – |
| شرایط تشدید گزگز |
| -عفونت مزمن -آسیب و التهاب کبد |
هپاتیت B و C عفونت‌های ویروسی هستند که عمدتاً کبد را تحت‌تأثیر قرار می‌دهند. عفونت هپاتیت B و C گاهی اوقات میتواند منجر به نوروپاتی محیطی شود و علائمی مانند بیحسی، سوزن‌سوزن شدن و ضعف در اندام‌ها ایجاد کند.
درمان
درمان هپاتیت B و C بسته به مرحله و شدت عفونت متفاوت است. هپاتیت حاد B اغلب خودبه‌خود برطرف میشود و ممکن است نیازی به درمان نداشته باشد. هپاتیت B مزمن با داروهای ضدویروسی درمان میشود. هپاتیت C نیز معمولاً با دوره‌ای از داروهای ضدویروسی درمان میشود.
ایدز
| سایر علائم همراه |
|---|
| -عفونت‌های مکرر (مانند پنومونی، سل، کاندیدیازیس) -برخی سرطان‌ها (مانند سارکوم کاپوزی، لنفوم) -سندروم لاغری (کاهش وزن شدید) -عوارض عصبی (مانند زوال عقل، نوروپاتی) -خستگی و تب |
| افراد مستعد |
| -افرادی با سیستم ایمنی ضعیف |
| شرایط تشدید گزگز |
| -درمان تأخیری یا ناکافی -دسترسی ضعیف به مراقبت‌های بهداشتی -سوءتغذیه -عفونت‌های مکرر |
ایدز شدیدترین مرحله عفونت ویروس نقص ایمنی انسانی (HIV) است که در آن سیستم ایمنی بدن به‌شدت آسیب می‌بیند و بدن را در برابر عفونت‌های مکرر و برخی سرطان‌ها آسیب‌پذیر میکند. در برخی موارد، ایدز میتواند منجر به عوارض عصبی شود، مانند نوروپاتی محیطی که باعث بیحسی، گزگز و ضعف در اندام‌ها میشود. بااین‌حال، این عوارض عصبی در بیماران مبتلا به ایدز عمومیت ندارد و سوزن‌سوزن شدن یا بیحسی در دست‌ها و پاها یک علامت رایج نیست.
درمان
درمان اولیه ایدز، درمان ضد رتروویروسی (HAART) است که شامل ترکیبی از داروهایی است که ویروس HIV را سرکوب کرده و از تکثیر آن جلوگیری میکند. این موضوع میتواند به بازیابی عملکرد سیستم ایمنی و جلوگیری از ایجاد عفونت‌های مکرر کمک کند.
جذام
| سایر علائم همراه |
|---|
| -ضایعات پوستی (مانند لکه‌های هیپوپیگمانته یا قرمز) -مشکلات چشمی (به‌عنوان‌مثال زخم قرنیه، عنبیه) -گرفتگی بینی و خونریزی بینی -ضعف عضلانی -درد استخوان و مفاصل -تب و خستگی |
| افراد مستعد |
| – |
| شرایط تشدید گزگز |
-درمان با تأخیر -آسیب عصبی مکرر |
بیماری جذام که به‌عنوان هانسن نیز شناخته میشود، یک بیماری عفونی مزمن است که توسط باکتری مایکوباکتریوم لپرا ایجاد میشود. در درجه اول پوست، اعصاب محیطی، دستگاه تنفسی فوقانی و چشم‌ها را تحت‌تأثیر قرار میدهد. این باکتری میتواند باعث التهاب و آسیب به اعصاب شود که منجر به بیحسی، سوزن‌سوزن شدن و ضعف در نواحی آسیب‌دیده میشود.
درمان
بیماری جذام با ترکیبی از آنتی‌بیوتیک‌ها از جمله داپسون، ریفامپیسین و کلوفازیمین درمان میشود. مدت درمان بستگی به نوع جذام دارد، اما معمولاً بین ۶ تا ۱۲ ماه طول می‌کشد. تشخیص و درمان زودهنگام برای جلوگیری از آسیب و ناتوانی دائمی عصبی بسیار مهم است.
مسمومیت
| سایر علائم همراه |
|---|
– تهوع، استفراغ و درد شکم – سردرد، سرگیجه و گیجی – دسترس تنفسی – تشنج و کما – آسیب اعضای بدن (به‌عنوان‌مثال، کبد، کلیه‌ها) |
| افراد مستعد |
| – |
| شرایط تشدید گزگز |
– تاخیر در درمان – قرارگرفتن در معرض استنشاق و مواد عصبی |
مسمومیت زمانی اتفاق می‌افتد که فرد در معرض مواد سمی، از طریق بلع، استنشاق یا تماس پوستی قرار میگیرد. انواع خاصی از مسمومیت‌ها میتوانند بر سیستم عصبی تأثیر بگذارند و منجر به علائمی مانند گزگز در دست‌ها و پاها شوند. برخی از مواد سمی مانند فلزات سنگین (مانند سرب، جیوه) یا برخی آفت‌کش‌ها میتوانند به اعصاب محیطی آسیب رسانده و باعث نوروپاتی محیطی شوند. اثر مسمویت و شدت آن به نوع و مقدار ماده سمی درگیر بستگی دارد.
درمان
درمان مسمومیت به ماده خاصی که باعث مسمومیت شده و مسیر مسمومیت (غذا، استنشاق و لمس) بستگی دارد و شامل موارد زیر است: جدا کردن و پاک کردن فرد از منبع آلودگی (مانند شستن پوست، استفراغ)، تجویز پادزهر و رفع هر گونه آسیب یا نوروپاتی زمینه‌ای عصبی با داروها یا سایر روش‌های درمانی.
آرتروز گردن
| سایر علائم همراه |
|---|
| -گردن درد یا گرفتگی -سردرد -کاهش دامنه حرکتی -ضعف یا اسپاسم عضلانی |
| افراد مستعد |
| -افراد مسن -افرادی که سابقه آسیب به گردن دارند. -سیگاری‌ها -افراد دارای اضافه‌وزن -افرادی که سبک زندگی کم‌تحرک دارند. -وجود شرایط پزشکی زمینه‌ای (به‌عنوان‌مثال، دیابت) |
| شرایط تشدید گزگز |
| -دوره‌های طولانی عدم تحرک -وضعیت بدنی و موقعیت خواب نامناسب -حرکات تکراری گردن -استرس و اضطراب |
آرتروز گردن که به‌عنوان اسپوندیلوز گردن نیز شناخته میشود، یک بیماری شایع مرتبط با افزایش سن است که باعث ساییدگی و تخریب غضروف مفاصل گردن و در نتیجه تنگی کانال نخاعی و فشار بر ریشه‌های عصبی میگردد. این حالت میتواند منجر به التهاب مفاصل مهره‌ها، درد، گرفتگی و گاهی اوقات فشردگی عصب شود. آرتروز گردن با اثر مخرب بر اعصاب گردن باعث درد شدید، بیحسی و گزگز در دست‌ها و پاها میشود. پیشرفت این بیماری، ممکن است کانال نخاعی را باریک کرده (تنگی نخاع) و با فشار بر نخاع و اعصاب علائم را تشدید کند.
درمان
درمان معمولاً شامل ترکیبی از استراحت، فیزیوتراپی، داروها و اصلاح شیوه زندگی است. در موارد شدید ممکن است جراحی در نظر گرفته شود.
سندرم رینود
| سایر علائم همراه |
|---|
| -انگشتان دست و پا، سفید، سپس آبی و سپس قرمز میشوند. -احساس سردی پوست در لمس |
| افراد مستعد |
| -زنان بیشتر از مردان -افراد ۱۵ تا ۳۰ ساله (رینود اولیه) -مبتلایان به بیماری‌های بافت همبند (رینود ثانویه) |
| شرایط تشدید گزگز |
| -قرارگرفتن در معرض هوای سرد -لمس آب سرد -استرس عاطفی -داروهای خاص (به‌عنوان‌مثال، مسدودکننده‌های بتا، داروهای میگرن |
سندرم رینود وضعیتی است که باعث میشود رگ‌های خونی در اندام‌ها مانند انگشتان دست و پا در پاسخ به دمای سرد یا استرس باریک شوند. در ابتدا باریک شدن رگ‌های خونی باعث کاهش جریان خون شده و منجر به سفید شدن انگشتان میشود. سپس به دلیل عدم خونرسانی کافی و کمبود اکسیژن (سیانوز) کبود شده و به رنگ آبی درمی‌آیند و در نهایت همراه با بازگشت جریان خون، رنگ انگشتان از آبی به قرمز تغییر میکند. مکانیسم و علائم سندرم رینود ناشی از فعالیت بیش از حد سیستم عصبی سمپاتیک است که انقباض رگ‌های خونی را کنترل میکند. این کاهش جریان خون، نواحی آسیب‌دیده را از اکسیژن محروم میکند و منجر به تغییرات رنگ مشخص و احساس بیحسی و گزگز میشود.
درمان
سندرم رینود را می‌توان از طریق تغییر در سبک زندگی مانند اجتناب از هوای سرد، پوشیدن دستکش و جوراب گرم و کاهش استرس مدیریت کرد. در موارد شدیدتر، داروهایی برای کمک به گشاد شدن رگ‌های خونی و بهبود جریان خون تجویز میشود.
بیماری شریان محیطی
| سایر علائم همراه |
|---|
| -درد و گرفتگی پا همراه با راه رفتن (لنگش) -ترمیم آهسته زخم -تغییر رنگ پوست -نبض ضعیف |
| افراد مستعد |
| -افراد مسن (بیش از ۶۵ سال) -سیگاری‌ها -کسانی که دیابت، فشارخون و کلسترول بالا دارند. |
| شرایط تشدید گزگز |
| -شیوه زندگی کم‌تحرک -چاقی -سیگارکشیدن |
بیماری شریان محیطی (PAD) وضعیتی است که در آن تجمع چربی، عروق را باریک میکند و جریان خون را به اندام‌ها، به‌ویژه پاها کاهش میدهد. کاهش جریان خون ناشی از PAD میتواند به اعصاب آسیب برساند (نوروپاتی محیطی) و منجر به علائمی مانند گزگز، بیحسی یا ضعف در دست‌ها و پاها شود. عدم رسیدن اکسیژن و مواد مغذی به اعصاب به دلیل انسداد شریان‌ها منجر به این علائم عصبی میشود.
درمان
درمان بیماری شریان محیطی با هدف بهبود جریان خون، اغلب از طریق تغییر سبک زندگی مانند ورزش، رژیم غذایی و ترک سیگار انجام میگیرد. برای برخی بیماران، داروهایی مانند ضد پلاکت‌ها، داروهای کاهش‌دهنده کلسترول و داروهای فشارخون نیز تجویز میشوند. در موارد شدید، مداخلات جراحی مانند آنژیوپلاستی یا جراحی بای‌پس عروقی ممکن است ضروری باشد.
سکته مغزی خفیف
| سایر علائم همراه |
|---|
| -بیحسی ناگهانی در صورت، بازو یا پا -گیجی و مشکل در صحبت کردن یا درک گفتار -مشکلات بینایی ناگهانی در یک یا هر دو چشم -مشکل ناگهانی در راه رفتن -سرگیجه و از دست‌دادن تعادل |
| افراد مستعد |
| -افراد مسن (بیش از ۶۰ سال) -کسانی که فشارخون بالا، کلسترول بالا، دیابت یا بیماری قلبی دارند |
| شرایط تشدید گزگز |
| -عفونت‌ها -کم‌آبی بدن -خستگی -مصرف داروهای خاص (وارفارین و دابیگاتران، فلوکستین) |
زمانی که خونرسانی به قسمتی از مغز مختل شود، حالتی به نام حمله مغزی گذرا (TIA) رخ میدهد که گزگز دست و پا یکی از علائم اولیه آن است. ممکن است علاوه بر احساس سوزن‌سوزن شدن، بیحسی یا ضعف در دست و پا نیز وجود داشته باشد. در صورت اقدام به‌موقع، این مشکل قابل بازگشت است اما در صورتی درمان به سرعت صورت نگیرد، فرد دچار سکته مغزی میشود. در سکته مغزی سلول های مغز به علت عدم خونرسانی کافی دچار آسیب دائمی شوند و گزگز دست و پا برای همیشه باقی خواهد ماند.
درمان
جهت درمان و پیشگیری از سکته‌های بعدی داروهای ضد پلاکت یا ضدانعقاد برای کاهش لخته‌شدن خون توسط پزشک تجویر میشود. تغییر در سبک زندگی مانند رژیم غذایی، ورزش، و ترک سیگار نیز برای به‌حداقل‌رساندن عوامل خطر مهم هستند.
روند تشخیص علت گزگز دست و پا در مرکز توانبخشی امید
روند تشخیص علت گزگز و مورمور شدن دست و پا بسیار پیچیده و مشکل است؛ چون میتواند ناشی از عوامل متعدد و بیماری‌های گوناگون باشد. مرکز توانبخشی امید با داشتن تجربه‌ای طولانی در این زمینه و بهره گرفتن از بهترین متخصصین طب فیزیکی و توانبخشی و جراحان مغز و اعصاب با تشخیص دقیق علت و درمان مناسب، روند بهبودی را آسان و سریع میکند. فرآیند کلی تشخیص هنگامی که بیمار احساس گزگز یا بیحسی در دست‌ها و پاها را گزارش میدهد به‌صورت زیر است:
- شرح حال پزشکی: پزشک در مورد علائم بیمار، زمان شروع، علائم مرتبط و سابقه پزشکی بیمار سؤال میکند. این بررسی میتواند سرنخ‌هایی در مورد علل بالقوه ارائه دهد.
- معاینه فیزیکی: پزشک بیمار را معاینه میکند و رفلکس‌ها، احساس و قدرت عضلانی را در تمام نواحی آزمایش میکند. این معاینه میتواند به شناسایی مشکلات عصبی، عروقی یا اسکلتی عضلانی کمک کند.
- تست‌های تشخیصی: آزمون‌های تشخیصی از قبیل آزمایش خون، نوار عصب و عضله (EMG)، تست‌های تصویربرداری مانند MRI، CT یا سونوگرافی، سایر آزمایش‌هایی مانند نمونه‌برداری از پوست بسته به علل مشکوک ممکن است توسط پزشک تجویز شود.
- تشخیص: بر اساس شرح‌حال بیمار، معاینه فیزیکی و نتایج آزمایش، پزشک محتمل‌ترین علت احساس سوزن‌سوزن شدن را تعیین میکند، مانند نوروپاتی محیطی (آسیب عصبی)، فشردگی اعصاب، اختلالات عروقی، شرایط خودایمنی، کمبود ویتامین، عوارض دارویی، دیابت، MS و سکته.
- درمان: پزشک درمان مناسب را بر اساس علت تشخیص داده شده توصیه میکند که ممکن است شامل داروها، فیزیوتراپی، تغییر سبک زندگی یا در برخی موارد جراحی باشد.
بررسی شرایط شروع و مدت‌زمان گزگز
جهت تشخیص علت دقیق گزگز و مورمور شدن دست و پا بایستی شرایط، مدت زمان و وضعیتی که منجر به گزگز میشود مورد بررسی قرار گیرد تا علت دقیق آن تشخیص داده شود. برخی از مهم‌ترین وضعیت‌هایی که اغلب توسط بیماران گزارش میشود و همچنین علت بروز آنها به‌صورت زیر است.
- گزگز دست و پا در خواب: نوروپاتی محیطی ناشی از آسیب عصبی، اغلب به دلیل شرایطی مانند دیابت، فقدان خونرسانی به دست‌ها و بازوها و آسیب یا ضربه به اعصاب منجر به تشدید گزگز هنگام خوابیدن در وضعیت نامناسب میشود. زیرا در وضعیت خواب نامناسب مانند خوابیدن روی بازو به اعصاب فشار وارد میشود.
- گزگز دست و پا هنگام نشستن: گرفتگی عصب به دلیل فتق یا برآمدگی دیسک، گردش خون ضعیف و ابتلا به بیماری‌های زمینه‌ای مانند دیابت، ام اس و نوروپاتی محیطی میتوانند باعث گزگز مزمن در دست‌ها و پاها هنگام نشستن طولانی مدت شوند. زیرا نشستن طولانی مدت در یک وضعیت میتواند اعصاب را فشرده نموده و باعث احساس سوزن‌سوزن شدن شود.
- گزگز دست و پا هنگام رانندگی: گردش خون ضعیف به‌ویژه در افراد مبتلا به بیماری‌هایی مانند ام اس، دیابت، افراد دچار نوروپاتی محیطی و سندروم رینود از معمول‌ترین دلایل گزگز دست و پا هنگام رانندگی است. اصلی‌ترین علت گزگز دست و پا در هنگام رانندگی، فشار روی اعصاب است؛ محکم گرفتن فرمان یا ثابت نگه داشتن موقعیت رانندگی برای مدت طولانی میتواند به اعصاب دست‌ها، بازوها و شانه ها فشار وارد کند و منجر به احساس سوزن‌سوزن شدن شود.
- گزگز دست و پا هنگام کارکردن و ورزش: گزگز دست و پا در افرادی که دچار کمبود ویتامین و بیماری‌های زمینه‌ای مانند روماتیسم، ام اس و لوپوس هستند با حرکت یا ورزش تشدید میشود. شایعترین علت گزگز دست و پا هنگام کار یا ورزش فشار روی اعصاب است چون حرکات مکرر یا حفظ یک موقعیت ثابت برای مدت طولانی میتواند به اعصاب فشار وارد کند و منجر به احساس سوزن‌سوزن شدن شود.
بررسی علائم همراه
هنگامی که بیمار احساس گزگز یا بیحسی در دست‌ها و پاها را گزارش میدهد، پزشک علائم همراه را به دقت بررسی میکند تا به تعیین علت زمینه‌ای کمک کند. با پرسش دقیق از بیمار در مورد علائم همراه، پزشک میتواند علل بالقوه را جمع‌آوری کند. برخی از این علل شامل نوروپاتی محیطی (آسیب عصبی)، مشکلات گردش خون، بیماری‌های خودایمنی، کمبود ویتامین و عوارض دارویی است. بررسی علائم، همراه با معاینه فیزیکی (بررسی رفلکس‌ها، احساس و قدرت عضلانی در نواحی گزگز) و آزمایش‌های تشخیصی، به پزشک اجازه میدهد تا به محتمل‌ترین تشخیص و برنامه درمانی مناسب برای گزگز دست‌ها و پاهای بیمار برسد. برخی از علائم کلیدی همراه که پزشک ممکن است درباره آنها بپرسد عبارتند از:
- محل و الگوی سوزن‌سوزن شدن چگونه است؟
- آیا گزگز در حال گسترش به نواحی دیگر است؟
- سوزن‌سوزن شدن از چه زمانی شروع شده است؟ آیا ثابت است یا متناوب؟
- آیا بیمار همچنان میتواند اشیاء را بگیرد یا کارهای حرکتی ظریف را انجام دهد؟
- آیا در نواحی گزگز، بیحسی یا سوزش نیز وجود دارد؟
- آیا سوزن‌سوزن شدن با فعالیت‌ها، موقعیت‌ها یا قرارگرفتن در شرایط خاص بدتر یا بهتر میشود؟
- آیا فرد سایر علائم عصبی مانند تغییرات بینایی، مشکل در صحبت کردن یا از دست دادن تعادل را تجربه کرده است؟
- آیا فرد مشکلات و بیماری‌های شرایطی مانند دیابت، اختلالات خودایمنی، یا کمبود ویتامین دارد؟
- فرد چه داروهایی را مصرف میکند؟
تست‌های تشخیصی
آزمایش‌های تشخیصی کلیدی که پزشکان ممکن است برای تعیین علت گزگز در دست‌ها و پاها استفاده کنند شامل موارد زیر است:
- آزمایش خون: آزمایش خون میتواند کمبود ویتامین، دیابت، اختلالات تیروئید یا سایر علل متابولیک را بررسی کند. آزمایش‌ها ممکن است شامل شمارش کامل خون، پانل متابولیک جامع، سطح ویتامین B12، سایر ویتامینها و فولات باشد.
- نوار عصب و عضله (EMG): این تست‌‌‌‌ها عملکرد اعصاب و ماهیچه‌ها را ارزیابی میکنند. مطالعات هدایت عصبی سرعت حرکت سیگنال‌های الکتریکی و EMG فعالیت الکتریکی در عضلات را اندازه گیری میکند. کاهش سرعت هدایت عصبی و وجود امواج غیرطبیعی در نوار عصب و عضله میتواند نشان دهنده آسیب عصبی باشد.
- تست‌های تصویربرداری: اسکن ام‌آرآی یا سی‌تی‌اسکن میتواند مشکلات ساختاری مانند فتق دیسک، تومورها یا سایر ناهنجاری‌هایی را که به اعصاب فشار می‌آورد، شناسایی کند.
- سونوگرافی: رگ‌های خونی را نشان داده و هرگونه انسداد یا ناهنجاری و مشکلات شریان محیطی را تشخیص دهد. سونوگرافی همچنین قادر است تصاویر دقیقی از اعصاب محیطی ایجاد کند و به پزشک این امکان را میدهد که وضعیت عصب‌ها را بررسی کند. این تصاویر میتوانند نشان‌دهنده وجود فشار یا گیر افتادگی عصب‌ها و یا نشانگر نوروپاتی ناشی از دیابت باشند.
- تست‌های دیگر: نمونه‌برداری از پوست برای بررسی نوروپاتی فیبر کوچک استفاده میشود. جمع‌آوری مایع مغزی نخاعی (CSF) از فضای بین مهره‌ای در ناحیه نیز به منظور تشخیص بیماری‌های عفونی، التهابی، یا دیگر اختلالات عصبی انجام میگیرد. تست اتونومیک هم برای ارزیابی عملکرد سیستم عصبی خودمختار صورت میگیرد.
درمان گزگز دست و پا
رویکرد اصلی درمان سوزن‌سوزن شدن دست و پا به شناسایی و رفع علت اصلی بستگی دارد. نکته کلیدی، شناسایی و درمان بیماری زمینه‌ای است که باعث گزگز میشود. برخی از درمان‌های رایج به تفکیک علل گزگز دست‌وپا عبارتند از:
- علل مرتبط با اعصاب نوروپاتی محیطی: داروهایی برای مدیریت درد و بهبود عملکرد عصبی، فیزیوتراپی، رسیدگی به شرایط زمینه‌ای مانند دیابت
- فشردگی اعصاب: استراحت، داروهای ضدالتهاب، فیزیوتراپی، جراحی در موارد شدید
- مشکل عصبی ناشی از ضربه: استراحت، فیزیوتراپی، داروها، جراحی در صورت نیاز
- گردش خون ضعیف: بهبود جریان خون از طریق ورزش، ترک سیگار، داروهایی برای گشاد کردن عروق خونی
- بیماری شریان محیطی: داروها (داروهای رقیق‌کننده خون، استاتین‌ها، وازودیلاتور و…)، آنژیوپلاستی، جراحی بای‌پس برای بهبود جریان خون
- اختلالات خودایمنی: داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی مانند کورتیکواستروئیدها، درمان بیماری خودایمنی زمینه‌ای
- کمبود ویتامین: مکمل‌های ویتامین، تغییرات رژیم غذایی برای افزایش مصرف مواد مغذی
- عوارض جانبی دارو: مصرف داروهای جایگزین، تنظیم دوز
- بارداری: اقدامات حمایتی مانند استراحت، تأمین آب کافی و مایعات به بدن، بالابردن اندام‌ها
- اضطراب و استرس: تکنیک‌های مدیریت استرس، مشاوره، درمان دارویی در صورت نیاز
بهبود علائم گزگز دست و پا
برای تشخیص دلیل اصلی و جهت بهبود گزگز و سوزن سوزن شدن دست و پا بایستی به پزشک مراجعه نمود. با این حال، چند راهکار ساده وجود دارد که یک فرد میتواند برای کمک به بهبود علائم گزگز در دست‌ها و پاها انجام دهد.
- ورزش: ورزش‌های منظم مانند پیاده‌روی، شنا یا دوچرخه‌سواری میتوانند جریان خون و عملکرد عصبی را بهبود بخشند. تمرینات کششی و تقویتی نیز میتواند به کاهش فشار وارده بر روی اعصاب کمک کنند.
- حفظ وضعیت بدنی مناسب: به وضعیت بدنی خود دقت کنید و از موقعیت‌هایی که فشار طولانی‌مدت به اعصاب وارد میکند، مانند روی‌هم قرار دادن پاها برای مدت طولانی، خودداری کنید. از تجهیزات ارگونومیک برای فعالیت‌هایی مانند تایپ‌کردن یا رانندگی استفاده کنید.
- گرما یا سرمادرمانی: قراردادن یک پد گرم‌کننده یا کیسه یخ روی ناحیه آسیب‌دیده میتواند به کاهش گزگز دست و پا کمک کند.
- ماساژ: ماساژ ملایم میتواند گردش خون را بهبود بخشد و تنش عضلانی اطراف اعصاب را کاهش دهد.
- ترک سیگار: سیگار کشیدن نه تنها میتواند به آسیب عصبی منجر شود، بلکه میتواند شدت این آسیب‌ها را نیز افزایش دهد، بنابراین سیگار کشیدن را کنار بگذارید.
سؤالات متداول
کدام مواد غذایی برای بهبود گزگز دست و پا میتوانند مفید باشند؟
برای بهبود سوزن سوزن شدن دست و پا، گنجاندن برخی غذاها از قبیل سبزیجات، آجیل و دانه‌ها، ماهی، غلات کامل، توتها و حبوبات در رژیم غذایی میتواند مفید باشد. همچنین بایستی تا حدامکان از مصرف زیاد شکر، غذاهای فرآوری شده و الکل اجتناب نمود.
علت گزگز دست‌وپا در کودکان چیست؟
شایع ترین علل گزگز دست وپ ا در کودکان عبارتند از فشردگی اعصاب دست و پا در اثر فعالیت‌های ورزشی یا بازی کردن و وضعیت‌های نامناسب خواب، کمبود ویتامین، پدیده رینود، نوروپاتی به دلیل یک بیماری زمینه‌ای مانند اختلالات خودایمنی، یا سندرم گیلن‌باره.
صدمات یا ضربه به اعصاب، مانند تصادفات، چگونه بر سوزن سوزن شدن دست و پا تأثیر میگذارد؟
صدمات یا ضربه به اعصاب، مانند تصادفات، میتواند تأثیر قابل توجهی بر احساس سوزن‌سوزن شدن در دست و پا داشته باشد. این حالت معمولاً بهدلیل آسیب مستقیم به اعصاب، فشردگی اعصاب و نوروپاتی محیطی به وجود میآید.
آیا تغییرات هورمونی، مانند تغییرات دوران یائسگی، میتواند باعث احساس سوزن سوزن شدن شود؟
تغییرات هورمونی در طول یائسگی ممکن است بر عملکرد اعصاب تأثیر بگذارد و منجر به سوزن‌سوزن شدن شود.
چه عواملی در سبک زندگی ممکن است باعث تشدید گزگز شود؟
سبک زندگی اشتباه مانند رژیم غذایی نامناسب، ورزشنکردن و چاقی ممکن است با تأثیر بر گردش خون و سلامت اعصاب، سوزن‌سوزن شدن را بدتر کنند.
چه ورزشهایی باعث بهبود گزگز دست و پا میشوند؟
چندین نوع ورزش میتواند به بهبود احساس سوزن‌سوزن شدن در دست ها و پاها کمک کند از جمله تمرینات کششی انگشتان و مچ پا، تمرینات تقویتی، هوازی و تعادلی که با هدف بهبود عملکرد نواحی گزگز به توصیه مربی ورزشی انجام شود.
برای برطرف نمودن گزگز دست و پا چه داروهایی ممکن است توسط پزشک تجویز شود؟
برای تسکین سوزن‌سوزن شدن دست و پا، پزشکان ممکن است انواع مختلفی از داروها را بر اساس علت اصلی علائم تجویز کنند. برخی از داروهای معمول عبارتند از انواع داروهای ضد تشنج (گاباپنتین و پرگابالین)، داروهای ضد افسردگی (دولوکستین و نورتریپتیلین) و مکملها.
گزگز دست و پا همراه با احساس داغ شدن و سوزش نشانه چیست؟
سوزن‌سوزن شدن در دست و پا، همراه با احساس گرما و سوزش، اغلب نشان‌دهنده نوروپاتی محیطی است، وضعیتی که بر اعصاب محیطی تاثیر میگذارد. این حالت میتواند به دلایل مختلفی از جمله دیابت، کمبود ویتامین، فشار عصبی، اختلالات خودایمنی و عفونت ایجاد شود. احساس سوزش و سوزن‌سوزن شدن نشانگر آسیب یا تحریک عصبی است.