زانو ضربدری یا پای ضربدری به حالتی گفته میشود که در آن زانوها به سمت داخل چرخیده و پاها در حالت ایستاده به شکل ضربدر یا X دیده میشود. معمولا این عارضه در کودکان ۳ تا ۵ سال یک مشکل جدی و غیر طبیعی که نیاز به درمان دارد محسوب نمی‌شود و پاها خود به خود تا رسیدن به سن ۸ سالگی شکل طبیعی می‌گیرند. اما گاهی ممکن است عارضه به طور طبیعی رفع نشود و نیاز به بررسی پزشکی و درمان داشته باشد. در این صورت غالباً با روشهای غیرجراحی مانند فیزیوتراپی و استفاده از بریس و کفی طبی قابل درمان است و در موارد نادر ممکن است به جراحی نیاز داشته باشد. در صورتی که زانو ضربدری در دوره رشد کودک درمان نشود، با ورود به سنین بزرگسالی به تدریج ممکن است عوارض و آسیبهایی را برای فرد به وجود بیاورد. علاوه بر آن، روند درمان نیز دشوارتر خواهد شد؛ به طوری که در سنین بزرگسالی درمان کامل زانو ضربدری فقط با روشهای جراحی امکان‌پذیر است و روشهای غیرجراحی تنها به مدیریت علائم و جلوگیری از پیشرفت بیماری کمک میکند.
زانو ضربدری چیست؟
زانو ضربدری یا پای ضربدری یا ژنووالگوم عارضه‌ای است که طی آن زانوها از راستای طبیعی خود منحرف می‌شوند و به سمت داخل پا چرخش پیدا می‌کنند. بنابراین هنگامی که فرد دچار زانو ضربدری در حالت ایستاده زانوهای خود را به هم می‌چسباند، مچ‌های پا نسبت به حالت عادی فاصله بیشتری از هم دارد و پاها از روبرو شبیه به یک ضربدر یا X دیده می‌شوند. این در حالی است که در افراد عادی هنگام ایستادن، زانو، ران، ساق و مچ پا کاملاً در یک راستا قرار می‌گیرند.
از دیگر مشخصه‌های ظاهری پای ضربدری، میتوان به ساییدگی در نیمه داخلی کف کفشها، تفاوت در فرم راه رفتن و دویدن نسبت به افراد عادی، ناتوانی در جفت کردن پاها در حالت ایستاده و تماس قسمت داخلی زانوها با یکدیگر در هنگام راه رفتن اشاره کرد.
زانو ضربدری در کودکان بسیار رایج است، به طوری که ۷۵ درصد از کودکان ۳ الی ۵ ساله دچار این عارضه هستند که درصد بالایی از این کودکان خودبه‌خود بهبود پیدا می‌کنند. (منبع) در صورت عدم بهبودی، درمان زانو ضربدری کودکان به دلیل ویژگی‌های استخوان در دوره رشد، در بسیاری از موارد با روشهای غیرجراحی مانند نظارت پزشکی بر روند رشد، کاهش وزن، فیزیوتراپی و ورزش با حرکات اصلاحی، استفاده از بریس و زانوبند و استفاده از کفی طبی انجام می‌پذیرد.
در صورتی که روشهای غیرجراحی به بهبود عارضه کمکی نکند یا عارضه بسیار شدید باشد، ممکن است درمان زانو ضربدری کودک با روشهای جراحی مانند جراحی هدایت صفحات رشد و در موارد نادر، جراحی برش استخوان یا جراحی تعویض مفصل زانو انجام شود.
اگرچه بروز زانو ضربدری بیشتر در کودکان رایج است، اما در بزرگسالان نیز ممکن است به دلیل درمان نشدن عارضه از دوران کودکی یا بر اثر برخی از بیماری‌ها بروز یابد. درمان زانو ضربدری بزرگسالان با کودکان متفاوت است، به طوری که روشهای غیرجراحی بیشتر به منظور مدیریت علائم و جلوگیری از پیشرفت عارضه تجویز می‌شوند. درمان کامل زانو ضربدری بزرگسالان با روشهای جراحی مانند جراحی برش استخوان و جراحی تعویض مفصل زانو انجام میشود.
عوامل موثر در ایجاد زانو ضربدری
زانو ضربدری به دلایل مختلفی ممکن است در سنین کودکی یا بزرگسالی بروز یابد. این عارضه در دوران کودکی معمولاً به دلیل وارد شدن فشار وزن بدن بر روی مفصل زانو ایجاد میشود. اما ممکن است هم در کودکان و هم در بزرگسالان به دلایل دیگری مانند ابتلا به برخی بیماریهای زمینهای، مشکلات جسمانی و عادات رفتاری اشتباه نیز بروز پیدا کند.
عوامل موثر در ایجاد زانو ضربدری عبارتند از:
- اضافه وزن و چاقی
- زود راه افتادن کودک
- نشستن روی زانو به صورت قورباغه‌ای یا به شکل W در دوران کودکی
- آسیب دیدن صفحه‌های رشد در دوران کودکی
- کمبود ویتامین D و کلسیم در بدن
- ابتلا به راشیتیسم یا نرمی استخوان
- ابتلا به روماتیسم
- ابتلا به آرتروز
- ابتلا به دیسپلازی یا رشد غیرطبیعی استخوان
- شکستگی‌های استخوانی در گذشته، مانند شکستگی استخوان درشت‌نی
- آسیب‌های استخوان مانند عفونت استخوانی و تومورهای استخوانی خوش‌خیم
- مشکلات مربوط به مفاصل پا از جمله مفصل لگن، زانو و مچ پا
- ضعف و مشکلات عضلانی پا مانند کوتاه بودن عضله دو سر ران
- صافی کف پا
- وراثت و سابقه خانوادگی
اگرچه زانو ضربدری در غالب موارد به طور خود به خود ایجاد میشود و نمی‌توان جلوی بروز آن را گرفت، اما میتوان با انجام برخی اقدامات پیشگیرانه از دچار شدن به این عارضه در آینده جلوگیری کرد. برخی از این اقدامات عبارتند از حفظ تناسب وزن و جلوگیری از چاقی، اصلاح برخی از عادات اشتباه مانند نحوه نشستن کودک روی زانو به شکل W، داشتن رژیم غذایی مناسب برای جلوگیری از کمبود ویتامین‌ها و مواد معدنی در بدن، انجام برخی از تمارین ورزشی و محافظت از استخوانها در برابر آسیب‌های فیزیکی.
درجات زانو ضربدری
زانو ضربدری بسته به میزان انحراف زانو به درجات مختلفی تقسیم میشود. هرچه این درجه بالاتر باشد، پا نسبت به حالت طبیعی تغییر شکل بیشتری دارد و امکان بروز عوارض در آینده بیشتر خواهد بود. پزشک میتواند درجه زانوی ضربدری را با معاینه بیمار یا از روی تصاویر رادیولوژی اندازه‌گیری و تعیین کند. تکنیک‌های اصلی تعیین درجه زانو ضربدری عبارتند از:
۱- اندازه‌گیری زاویه HKA: این روش رایج‌ترین و دقیق‌ترین راه تعیین درجه زانو ضربدری است. در این تکنیک، همانطور که در شکل زیر مشاهده میشود، برای تعیین درجه زانو ضربدری، زاویه بین محور مفصل ران، مرکز مفصل مچ پا و لگن (زاویه HKA) اندازه‌گیری میشود که نشاندهنده درجه چرخش یا انحراف زانو است.
این زاویه در پای عادی ۱۸۰ درجه، در پای ضربدری کمتر از ۱۸۰ درجه و در پای پرانتزی بیشتر از ۱۸۰ درجه است. در این روش با توجه به اندازه زاویه انحراف HKA، درجات زانو ضربدری به ۳ دسته تقسیم می‌شوند (منبع):
- زانو ضربدری درجه ۱ یا خفیف: کمتر از ۱۰ درجه
- زانو ضربدری درجه ۲ یا متوسط: بین ۱۰ تا ۲۰ درجه
- زانو ضربدری درجه ۳ یا شدید: بیشتر از ۲۰ درجه
۲- اندازه‌گیری فاصله قوزک داخلی پاها: این روش که برای تعیین تقریبی درجه زانو ضربدری توسط خود فرد مناسب است. در این روش در وضعیتی که زانوها کاملاً به هم چسبیده و مماس هستند فاصله بین دو قوزک داخلی پاها اندازه‌گیری میشود. در پاهای طبیعی قوزکها از هم فاصله ندارند و مماس هستند، اما در پای ضربدری قوزکها از هم فاصله دارند. در این روش با توجه به فاصله بین قوزک داخلی پاها، درجات شدت زانو ضربدری به ۴ دسته تقسیم می‌شوند:
- زانو ضربدری درجه ۱ یا خفیف: کمتر از ۲.۵ سانتیمتر
- زانو ضربدری درجه ۲ یا متوسط: بین ۲.۵ تا ۵ سانتیمتر
- زانو ضربدری درجه ۳ یا شدید: بین ۵ تا ۷.۵ سانتیمتر
- زانو ضربدری درجه ۴ یا بسیار شدید: بیشتر از ۷.۵ سانتیمتر
چه زمانی باید درمان زانو ضربدری را شروع کرد؟
به طور کلی زمان طلایی درمان زانو ضربدری، در طول دوران کودکی و سنین رشد است که استخوانها هنوز به طور کامل شکل نگرفته‌اند. زمان مناسب آغاز به درمان برای هر کودک متفاوت است و پزشک میتواند آن را با توجه به سن و وضعیت فعلی، شدت عارضه و منشاء ایجاد عارضه به طور دقیق مشخص کند. اقدام به درمان در زمان مناسب، با اثربخشی بیشتری همراه است و با گذر از این زمان، نه تنها روند درمان دشوارتر و پیچیده‌تر میشود، بلکه امکان بروز عوارض و آسیب‌های احتمالی نیز افزایش می‌یابد.
شروع زانو ضربدری در کودکان
زانو ضربدری در کودکان غالباً به عنوان بخشی از الگوی رشد طبیعی کودک محسوب میشود. بسیاری از کودکان مبتلا به زانو ضربدری، در دوره نوزادی و در بدو تولد پای پرانتزی داشته‌اند، که بر اثر حالت قرار گرفتن جنین در رحم مادر ایجاد میشود. با رشد کودک و تقویت عضلات پا تا سن ۲ الی ۳ سالگی، زانو به تدریج به سمت داخل می‌چرخد تا به حالت عادی برسد و حالت پرانتزی بودن خارج شود؛ اما گاهی این چرخش با رسیدن زانو به حالت عادی متوقف نمی‌شود و ادامه می‌یابد، تا جایی که در سنین ۳ الی ۵ سالگی زانوهای کودک کاملاً به سمت داخل منحرف میشود و زانو ضربدری بروز می‌یابد.
در چنین وضعیتی اگر عارضه شدید نباشد زیاد نگران کننده نیست و با رشد کودک تا سن ۷ الی ۸ سالگی به تدریج کاهش یافته و خود به خود رفع میشود. اما در صورتی که با رسیدن به این سن عارضه برطرف نشود یا شدت یابد باید درمان آن آغاز شود. همچنین اگر فارغ از سن کودک، عارضه شدید باشد یا با علائمی مانند درد و مشکلات حرکتی توأم باشد نیاز به بررسی توسط پزشک دارد. زیرا این وضعیت ممکن است ناشی از مشکل دیگری مانند ابتلا به برخی بیماریهای زمینهای باشد که تنها با اقدام درمانی مناسب قابل معالجه خواهد بود.
شروع زانو ضربدری در بزرگسالان
زانو ضربدری در بزرگسالان خواه از دوران کودکی به صورت درمان نشده باقی مانده باشد و خواه در سنین بزرگسالی بر اثر مشکلات زمینهای بروز یافته باشد، نیاز به بررسی توسط پزشک دارد تا از بروز عوارض و آسیب‌های آتی جلوگیری شود. حتی در صورتی که فرد به دلیل تأخیر در درمان با درد و مشکلات حرکتی مواجه شده باشد، باز هم بهترین اقدام مراجعه به پزشک برای شروع درمان، کنترل علائم فعلی و جلوگیری از بروز عوارض و آسیب‌های بیشتر است.
به طور کلی در صورت مواجه شدن با یکی از شرایط زیر، بهتر است به پزشک مراجعه کنید:
- بروز زانو ضربدری در دوره نوزادی و قبل از ۲ سالگی
- برطرف نشدن و ثابت شدن علائم زانو ضربدری تا سنین ۷ الی ۸ سالگی
- شدید شدن علائم زانو ضربدری از ۵ سالگی تا سنین ۷ الی ۸ سالگی
- فاصله بیش از ۷.۵ سانتیمتر بین قوزک پاها در کودکان زیر ۸ سال
- متفاوت بودن طول پاها
- نامتقارن بودن شکل ظاهری پاها و چرخش بیشتر یکی از زانوها نسبت به زانوی دیگر
- وجود حالت ضربدری در یکی از زانوها
- احساس درد در زانو، لگن و مچ پا
- محدودیت حرکتی پا و زانو
- مشکل در راه رفتن و دویدن، زمین خوردن بیش از حد معمول یا لنگیدن
- تمایل کودک به نشستن به فرم قورباغه‌ای و W شکل
عوارض عدم درمان زانو ضربدری
برخی از والدین به اشتباه فکر می‌کنند که زانو ضربدری کودک آن‌ها در هر شرایطی خود به خود رفع میشود. بعضی از بزرگسالان مبتلا به این عارضه نیز به اشتباه تصور می‌کنند که نیازی به درمان پای ضربدری نیست و اگر آن را درمان نکنند هیچ اتفاقی نمی‌افتد. در حالی که زانو ضربدری چه در کودکان و چه در بزرگسالان، نیاز به بررسی توسط پزشک و درمان دارد؛ در غیر این صورت ممکن است در آینده عوارض و مشکلاتی را برای فرد به دنبال داشته باشد. برخی از این عوارض عبارتند از:
- بروز درد در زانو، ران پا، مچ پا، لگن و کمر
- بروز مشکلات حرکتی در پا و زانو
- در رفتگی‌های مکرر مفاصل پا
- ابتلا به آرتروز زودرس
- پارگی مینیسک زانو و رباطهای پا
- ابتلا به عارضه‌های ستون فقرات
- امکان ناهماهنگ شدن طول ساق پاها
- کوتاه شدن طول پایین تنه
- بروز مشکلات زیبایی در ظاهر فرد
تشخیص زانو ضربدری
مهم‌ترین اقدام پزشک در مواجهه با فرد دارای زانو ضربدری، تشخیص منشاء و عوامل زمینهای ایجاد کننده برای درمان قطعی عارضه است. به این منظور پزشک با معاینه فیزیکی و بررسی علائم، بررسی سوابق پزشکی و در نهایت به کمک آزمایشات تصویربرداری، منشاء ایجاد عارضه را یافته و به تشخیص نهایی می‌رسد. پزشک بر اساس یافته‌های خود و با توجه به درجه شدت زانو ضربدری، سن و شرایط بیمار، طرح درمان مناسب برای اصلاح عارضه را در نظر می‌گیرد تا در گام بعدی درمان را آغاز کند.
به طور کلی اقداماتی که برای تشخیص علت انجام میشود عبارتند از:
- معاینه فیزیکی: معاینه فیزیکی بیمار، اولین بخش فرآیند تشخیص است. پزشک ابتدا فرم ظاهری زانوها و پاهای فرد را به صورت چشمی معاینه و وضعیت ایستادن و راه رفتن او را مشاهده میکند. سپس علائمی مانند احساس درد هنگام تماس نقاط مختلف پا را بررسی میکند. در آخر نیز ویژگی‌های مختلف پای فرد، از جمله موارد زیر را ارزیابی میکند تا به تشخیص اولیه برسد:
- اندازه‌گیری فاصله بین قوزک داخلی پاها یا فاصله بین مچ پاها، در حالتی که زانوها به هم مماس هستند
- اندازه‌گیری طول پاها و مقایسه برابر بودن آن
- اندازه‌گیری زاویه و میزان چرخش زانوها و مقایسه هم‌ترازی و تقارن آن
- ارزیابی انحراف قسمت داخلی کف پا به سمت داخل
- ارزیابی وضعیت رباط زانو در حالت ایستاده
- ارزیابی دامنه حرکتی زانو
- بررسی سابقه پزشکی و بیماریهای زمینه ای: پس از معاینه فیزیکی، پزشک برای مشخص شدن منشاء بروز زانو ضربدری، از سابقه خانوادگی ابتلای قبلی فرد به بیماریهای زمینهای مطلع میشود. سپس با انجام آزمایش خون، امکان ابتلا به بیماریهای زمینهای مانند نرمی استخوان، کمبود ویتامین D و کلسیم نیز بررسی میشود تا در صورت وجود مشکل، درمان مناسب آن تجویز شود.
- آزمایشات تصویربرداری: پزشک ممکن است برای تأیید یافته‌های خود، بررسی بیشتر و تشخیص دقیق‌تر، انجام آزمایشات تصویربرداری از قسمت‌های مختلف پا مانند زانو و مفصل ران، مچ پا و ساق پا را تجویز کند. معمولاً تصویربرداری از پای ضربدری به روش رادیوگرافی ساده یا تصویربرداری با اشعه ایکس انجام میشود، اما در موارد خیلی شدید یا توأم با بیماریهای دیگر، ممکن است از سی‌تی‌اسکن یا ام‌آر‌آی نیز استفاده شود.
پزشک با استفاده از تصاویر استخوانها که در آن محل دقیق ضایعه، محور ایجاد ضایعه و میزان انحراف استخوان مشخص است، میتواند زاویه بین استخوان ران و ساق پا را به طور دقیق اندازه بگیرد و درجه عارضه را تعیین کند. همچنین با مشاهده ساختار استخوانی بیمار، برخی از بیماریهای زمینهای و عارضه‌های استخوانی مانند آرتروز، دیسپلازی یا محل دقیق شکستگی‌هایی که در گذشته رخ داده و ترمیم شدهاند قابل بررسی هستند.
درمان زانو ضربدری در کودکان
زانو ضربدری کودکان با روشهای مختلف غیرجراحی و جراحی قابل درمان است. پزشک روش درمانی مناسب را با توجه به سن و شرایط کودک، درجه عارضه و منشاء بروز زانو ضربدری انتخاب میکند. معمولاً درمان با روشهای غیرتهاجمی و غیرجراحی آغاز میشود، اما در موارد خاصی که عارضه با این روشها قابل بهبود نباشد یا بسیار شدید باشد، پزشک ممکن است از روشهای جراحی برای درمان استفاده کند.
سن طلایی درمان زانو ضربدری کودکان در ۷ الی ۸ سالگی است که اصلاح فرم پا و زانو به دلیل رشد و قابلیت شکل‌گیری استخوانها، ساده‌تر است و معمولاً با روشهای غیرجراحی به خوبی درمان میشود. با افزایش سن کودک به تدریج میزان پاسخ به درمان‌های غیرجراحی کاهش می‌یابد تا جایی که در اواخر دوره رشد، درمان تنها با روشهای جراحی میسر خواهد بود.
در جدول زیر روشهای مختلف درمان زانو ضربدری کودکان همراه با شرایط استفاده آن‌ها ارائه شده است:
| روش درمان | شرایط انجام و کاربرد روش | |
|---|---|---|
| روشهای غیرجراحی | نظارت، تجویز دارو و اصلاح عادات | – سن کودک کمتر از ۷ سال باشد – عارضه ناشی از روند طبیعی رشد کودک باشد – عارضه ناشی از بیماریهای زمینهای باشد – عارضه با مصرف دارو و مکمل دارویی قابل بهبود باشد – شدت عارضه خفیف باشد |
| کاهش وزن | – کودک دچار اضافه وزن باشد – شدت عارضه خفیف یا متوسط باشد | |
| فیزیوتراپی و ورزش | – کودک در سنین رشد باشد – عارضه ناشی از ضعف عضلات پا باشد – عارضه ناشی از عدم تناسب و تعادل در عملکرد عضلات پا باشد – شدت عارضه متوسط یا نسبتاً شدید باشد | |
| بریس یا زانوبند طبی | – عارضه تا سن ۷ الی ۸ سالگی به طور طبیعی بهبود پیدا نکرده باشد – زانو دچار پیچش بوده و فرم پا دچار مشکل شده باشد – هدایت مفاصل و استخوان‌های پا نیاز به حمایت بیرونی داشته باشد – شدت عارضه متوسط یا نسبتاً شدید باشد | |
| کفی طبی | – زانو دچار چرخش شدید و بی‌ثباتی باشد – پاها حرکت غیرطبیعی داشته باشد – طول پاها تغییر یافته باشد – شدت عارضه متوسط یا نسبتاً شدید باشد | |
| روشهای جراحی | جراحی هدایت صفحه رشد استخوان | – عارضه به طور طبیعی یا با روشهای غیرجراحی قابل درمان نباشد – کودک دچار درد و مشکلات حرکتی باشد – کودک در سنین رشد بوده و نهایتاً ۱۵ الی ۱۶ سال داشته باشد – شدت عارضه شدید یا بسیار شدید باشد |
| جراحی استئوتومی | – این جراحی برای کودکان در موارد نادری انجام میشود از جمله: – عارضه با سایر روشها قابل درمان نباشد – هدایت رشد استخوان امکان‌پذیر نباشد – کودک دچار درد و مشکلات حرکتی شدید باشد – شدت انحراف پا و عارضه بسیار شدید باشد | |
| جراحی تعویض مفصل زانو | این جراحی برای کودکان در موارد نادری انجام میشود از جمله: – مفصل زانو به شدت تخریب شده باشد – کودک دچار درد و مشکلات حرکتی شدید باشد |
درمان‌های غیرجراحی
درمان‌های غیرجراحی زانو ضربدری کودکان با روشهای مختلفی انجام میشود که بنا به تشخیص پزشک، یکی از این روشها یا ترکیب موثری از آن‌ها برای درمان تجویز میشود. در بسیاری از موارد این درمان‌های غیرجراحی برای معالجه زانو ضربدری کودک کاملاً ثمربخش است و عارضه بدون نیاز به روشهای جراحی به طور کامل درمان میشود. این موضوع بیان‌گر اثربخشی بالا و قابل اطمینان بودن این روشها برای درمان زانو ضربدری کودکان است.
روشهای غیرجراحی درمان زانو ضربدری کودکان عبارتند از:
نظارت، تجویز دارو و اصلاح عادات
در بسیاری از موارد، بروز زانو ضربدری در کودکان بخشی از روند عادی رشد کودک است و معمولاً با رسیدن به ۷ الی ۸ سالگی خود به خود برطرف میشود. بنابراین تا رسیدن کودک به این سنین، معمولاً پزشک به نظارت و ارزیابی مستمر وضعیت رشد کودک بسنده میکند.
در برخی موارد ممکن است علت بروز زانو ضربدری، مشکلات زمینهای مانند راشیتیسم، دیسپلازی، کمبود ویتامین D و کلسیم تشخیص داده شود. در این صورت معمولاً با توجه به نتایج آزمایش خون کودک، داروهای مناسب یا برخی از مکمل‌های دارویی مانند ویتامین D و کلسیم برای بهبود بیماری زمینهای تجویز میشود. پزشک با نظارت بر وضعیت کودک، میزان اثربخشی داروهای تجویز شده بر بهبود بیماری زمینهای و همچنین بر روند درمان زانو ضربدری را به طور مستمر ارزیابی میکند.
از دیگر اقدامات پزشک در دوره نظارت، بررسی عادات رفتاری غلط کودک و اصلاح آن است. مثلاً نشستن کودک به شکل قورباغه‌ای یکی از عادات اشتباهی است که میتواند باعث تشدید زانو ضربدری شود و باید با نشستن به شکل چهارزانو تصحیح گردد. همچنین پزشک پیشنهاداتی برای اصلاح عادات اشتباه هنگام راه رفتن و سایر فعالیت‌های کودک توصیه خواهد کرد.
نظارت دوره‌ای بر روند رشد کودک باید هر ۳ الی ۶ ماه یک بار به طور منظم تکرار شود تا در صورت عدم بهبود یا شدت گرفتن عارضه، اقدام درمانی مناسب انجام شود. پس از بهبود کامل که معمولاً در سنین ۷ الی ۸ سالگی کودک اتفاق می‌افتد، باید مراجعه سالیانه به پزشک برای بررسی وضعیت پاها و روند رشد کودک ادامه پیدا کند.
کاهش وزن
یکی از عوامل موثر در ایجاد زانو ضربدری کودکان چاقی و اضافه وزن است که باعث وارد شدن فشار مضاعف روی پا و زانو میشود. این فشار غیرطبیعی ممکن است در عملکرد مفصل زانو اختلال ایجاد کند و باعث چرخش زانو و خم شدن ساق پا به داخل شده و در نهایت منجر به بروز زانو ضربدری یا تشدید آن شود. معمولاً در شرایطی که کودک دچار اضافه وزن باشد و شدت زانو ضربدری متوسط باشد، پزشک کاهش وزن را برای درمان تجویز میکند. این کار با تنظیم رژیم غذایی و انجام تمرینات ورزشی میسر میشود و در کنار آن، روشهای درمانی دیگری را نیز برای اثربخشی بیشتر پیشنهاد میکند.
فیزیوتراپی و ورزش
یکی از روشهای درمان زانو ضربدری کودکان، انجام فیزیوتراپی و ورزش است که با تقویت عضلات پای کودک و بازگرداندن عملکرد طبیعی به آن باعث تثبیت زانو، اصلاح فرم پا و درمان عارضه میشود. معمولاً درمان با فیزیوتراپی و تمرینات ورزشی در شرایطی تجویز میشود که کودک در سنین رشد باشد، زانو ضربدری با منشأ ضعف عضلات پا یا عدم تناسب و تعادل در عملکرد این عضلات ایجاد شده باشد و درجه عارضه متوسط یا نسبتاً شدید باشد.
فرآیند انجام فیزیوتراپی و تمرینات ورزشی توسط پزشک متخصص یا فیزیوتراپیست، متناسب با شدت زانو ضربدری و ویژگی‌های عضلانی و استخوانی پای کودک تنظیم و تجویز میشود. با انجام فیزیوتراپی و تمرینات ورزشی، عضلات پای کودک تقویت میشود و در نتیجه مسیر رشد استخوان پا، هدایت و اصلاح میشود تا انحراف پا کاهش یابد. همچنین با ایجاد کشش در عضلات پا حین درمان، عضلاتی که در یک سمت ضعیف و در سمت دیگر سفت شدهاند به تعادل می‌رسند و عملکرد طبیعی پیدا می‌کنند؛ در نتیجه مفصل زانو به تدریج در محل اصلی خود قرار می‌گیرد و حالت ضربدری پا بهبود می‌یابد.
در کودکانی که با منشأ صافی کف پا به این عارضه دچار شدهاند نیز با انجام فیزیوتراپی و تمرینات ورزشی، قوس کف پا به تدریج اصلاح میشود و عارضه بهبود می‌یابد. درمان با این روش معمولاً در بلندمدت بیشترین اثربخشی را دارد و باید تا رفع کامل عارضه، به طور منظم و تحت نظر پزشک ادامه یابد.
حرکات اصلاحی زانو ضربدری
با انجام حرکات اصلاحی مخصوص درمان زانو ضربدری، میتوان عضلات پا را تقویت کرد و مشکلات عضلانی را برطرف نمود تا به تدریج زانوها هم‌تراز شوند و پای ضربدری بهبود یابد. پزشک یا فیزیوتراپیست میتواند حرکات اصلاحی و برنامه تمرینی مناسب را با توجه به وضعیت پا، زانو و عضلات کودک پیشنهاد کند. برخی از حرکات اصلاحی زانو ضربدری عبارتند از:
- کشش پروانه در حالت نشسته (Butterfly Stretch)
با انجام این تمرین کشاله ران کشیده میشود، باسن به سمت بیرون می‌چرخد و چرخش زانوها به سمت بیرون به بهبود زانو ضربدری کمک میکند. روش انجام حرکت کشش پروانه در حالت نشسته به شرح زیر است:
- به صورت چهارزانو روی زمین بنشینید، پاها را در مقابل خود قرار دهید، کف پاها را به هم بچسبانید و سعی کنید پاشنه‌ها را تا حد ممکن به بدن نزدیک کنید.
- با دست‌های کشیده، مچ پاها را نگه دارید. در این حالت باید زانوها بدون احساس فشار، کمی از سطح زمین فاصله بگیرند.
- مچ پاها را به سمت بدن بکشید و همزمان بدن را نیز بدون خم کردن ستون فقرات به سمت پاها نزدیک کنید. به این منظور باید آرنج‌ها را بر روی ران بگذارید و به پا فشار دهید، به طوری که در کشاله ران کشش را احساس کنید. در این وضعیت زانوها باید به زمین نزدیک شوند.
- مچ پاها را به مدت ۱ دقیقه در همین وضعیت بکشید و نگه دارید، سپس به حالت اولیه باز گردانید. وضعیت پاها در حالت کشیده و آزاد، از رو برو باید شبیه به بال زدن پروانه دیده شود.
- پس از ۳۰ ثانیه استراحت این حرکت را برای ۸ الی ۱۰ بار تکرار کنید.
- پوسته صدف (Clamshells)
با انجام این تمرین عضلات ران و لگن تقویت می‌شوند، چرخش رو به داخل زانو اصلاح میشود و چرخیدن زانوها به سمت بیرون به کاهش زانو ضربدری کمک میکند. روش انجام حرکت پوسته صدف عبارت است از:
- به پهلو دراز بکشید، پاها را کمی خم کنید و زانوها را بر روی هم قرار دهید. می‌توانید یک دست را زیر سر قرار دهید و کف دست دیگر را در مقابل بدن روی زمین بگذارید.
- پایی که روی زمین قرار دارد را ثابت نگه دارید و در حالی که پاشنه‌های پا را به هم چسبانده‌اید، زانوی پای بالایی را به همان حالت خم کنید و با همان زاویه تا حد ممکن بالا آورید. حین این تمرین باید لگن را ثابت نگه دارید و فقط زانو را حرکت دهید. حرکت زانو باید مشابه باز کردن یک صدف دو کفه‌ای یا باز کردن درب یک صندوقچه باشد.
- زانو را به مدت ۱۰ ثانیه در همین حالت نگه دارید، سپس پایین آورید و بر روی پای دیگر قرار دهید.
- پس از ۵ ثانیه استراحت، باید این حرکت را برای ۸ الی ۱۰ بار و در ۳ ست تکرار کنید.
- این تمرین را برای پای دیگر نیز به همین ترتیب انجام دهید.
- لانژ (Lunges)
با انجام این تمرین عضلات پا و باسن تقویت و متوازن می‌شوند و کشیده شدن زانو به محل اصلی خود و اصلاح فرم پا، به بهبود زانو ضربدری کمک میکند. روش انجام حرکت لانژ به شرح زیر است:
- به صورت صاف بایستید، پاها را جفت کنید و برای حفظ تعادل با دست‌ها طرفین کمر خود را بگیرید.
- در حالتی که یک پا را روی زمین عمود کرده‌اید، پای دیگر را به اندازه یک گام جلوتر قرار دهید.
- هر دو زانو را با زاویه حدوداً ۹۰ درجه خم کنید، به طوری که زانوی پای عقب را به زمین نزدیک کرده و تکیه خود را روی پنجه پا بیاندازید. همچنین باید کف پای جلو را نیز به طور کامل روی زمین قرار دهید. توجه داشته باشید که در این حالت مچ پا باید کاملاً صاف باشد و خم نشود.
- بدون این که در این حالت مکث کنید، به حالت اولیه بازگردید و مجدداً صاف بایستید.
- این تمرین را ۱۰ الی ۱۲ بار برای هر پا، به صورت یکی در میان و در ۳ ست تکرار کنید.
- لانژ از پهلو (Side Lunges)
با انجام این تمرین عضلات لگن و چهار سر ران تقویت می‌شوند و هدایت زانو به محل خود و اصلاح حرکت پا، به رفع زانو ضربدری کمک میکند. روش انجام حرکت لانژ از پهلو عبارت است از:- به صورت صاف بایستید، پا را بیشتر از عرض شانه باز کنید و برای حفظ تعادل دست‌ها را مقابل قفسه سینه جمع کنید.
- یک پا را ثابت نگه دارید و پای دیگر را به بیشترین میزان ممکن باز کنید، به طوری که زانوی پای ثابت را حدوداً ۹۰ درجه خم کرده و تکیه بدن را بر روی پنجه پا قرار دهید. همچنین پای دیگر که از بدن دور شده را کاملاً بکشید و کف پا را روی زمین قرار دهید.
- بدون این که در این وضعیت مکث کنید، با استفاده از توان عضلانی پای خم شده، زانوی خود را صاف کنید و مجدداً به حالت صاف بایستید.
- این تمرین را ۱۰ الی ۱۲ بار برای هر پا، به صورت یکی در میان و در ۳ ست تکرار کنید.
- اسکوات (Squats)
با انجام این تمرین عضلات چهار سر ران، باسن و همسترینگ تقویت می‌شوند و اصلاح شدن چرخش زانو و فرم پا، همچنین قرار گرفتن زانو در محل اصلی خود، به رفع زانو ضربدری کمک میکند. روش انجام حرکت اسکوات به شرح زیر است:
- صاف بایستید و پاها را به اندازه عرض شانه باز کنید. باید دست‌ها را نیز به صورت کشیده در کنار بدن یا روی ران قرار دهید.
- بدون چرخاندن زانوها و شبیه به حالت نشستن روی یک صندلی فرضی، زانوها را خم کنید و باسن را به زمین نزدیک نمایید. در این حالت نباید زانو از پنجه پا بیرون بزند و کف پا نیز باید کاملاً روی زمین قرار گیرد. برای حفظ تعادل می‌توانید دست‌ها را به صورت کشیده رو به روی بدن قرار دهید.
- پس از چند ثانیه مکث در همین وضعیت، با استفاده از توان عضلانی پا و با فشار بر روی پاشنه مجدداً به حالت صاف بایستید. همزمان می‌توانید دست‌ها را پایین آورید و در کنار بدن یا بر روی ران قرار دهید.
- پس از چند ثانیه استراحت، این حرکت را برای ۸ الی ۱۰ بار و در ۳ ست تکرار کنید.
- زانو بلند روی پله (Step Up High Knee)
با انجام این تمرین عضلات چهار سر ران و همسترینگ تقویت می‌شوند و قرار گرفتن زانو در محل صحیح خود و اصلاح حرکت پا، به بهبود زانو ضربدری کمک میکند. برای انجام این تمرین به یک پله یا استپ ورزشی نیاز است. روش انجام زانو بلند روی پله به شرح زیر است:
- جلوی پله یا استپ به صورت صاف بایستید و دست‌ها را در کنار بدن قرار دهید.
- ابتدا با یک پا روی پله بروید و همزمان با رفتن روی پنجه آن، پای دیگر را از زمین جدا کنید. بدون گذاشتن پا بر روی پله، باید زانو را به سمت بالا بیاورید و حدوداً ۹۰ درجه خم کنید.
- پس از یک مکث کوتاه، پایی که بالا برده‌اید را به حالت اول باز گردانید و مستقیماً بر روی زمین قرار دهید. سپس بلافاصله پای روی پله را به حالت اول بر روی زمین بگذارید.
- این حرکت را ۸ الی ۱۰ بار برای هر پا، به صورت یکی در میان و در ۳ ست تکرار کنید.
- بالا آوردن ساق پا از پهلو (Side Lying Leg Lifts)
با انجام این تمرین عضلات بیرونی لگن و ران تقویت می‌شوند و اصلاح شدن حرکت پا در جهات مختلف در هنگام راه رفتن و ایستادن، به بهبود زانو ضربدری کمک میکند. نحوه انجام تمرین بالا آوردن ساق پا از بغل به شرح زیر است:
- به پهلو دراز بکشید و پاها را در حالتی که کاملاً صاف هستند بر روی هم قرار دهید. می‌توانید یک دست را زیر سر قرار دهید و کف دست دیگر را در مقابل بدن روی زمین تکیه دهید.
- پای بالایی را در همان وضعیت صاف و کشیده تا حد ممکن باز کنید و بالا آورید، به طوری که در قسمت کنار باسن کشش را احساس کنید.
- پا را به مدت ۱۰ ثانیه در همین حالت نگه دارید، سپس پایین آورید و بر روی پای دیگر قرار دهید.
- پس از ۵ ثانیه استراحت، این حرکت را برای ۸ الی ۱۰ بار و در ۳ ست تکرار کنید.
- این تمرین را برای پای دیگر نیز به همین ترتیب انجام دهید.
- کیک بک ایستاده با کش ورزشی (Banded Standing kickbacks)
با انجام این تمرین عضلات بیرونی ران و همسترینگ تقویت می‌شوند و ایجاد تعادل بین این عضلات در هنگام راه رفتن و ایستادن، به بهبود زانو ضربدری کمک میکند. برای انجام این تمرین به یک کش ورزشی نیاز است. روش انجام کیک بک ایستاده با کش ورزشی عبارت است از:
- صاف بایستید و پاها را به اندازه عرض شانه باز کنید. برای حفظ تعادل می‌توانید دست‌ها را به دیوار یا میز تکیه دهید یا با دست‌ها طرفین کمر خود را بگیرید.
- کش ورزشی مناسب را دور پاها قرار دهید، به نحوی که روی ساق پا و درست در زیر زانو قرار بگیرد.
- یک پا را روی زمین ثابت کنید و پای دیگر را رو به عقب بکشید. در این وضعیت پا باید کاملاً صاف باشد و زانو خم نشود. همچنین باید بدن را در حالی که ستون فقرات کاملاً صاف است، اندکی به جلو متمایل کنید.
- پا را در همین وضعیت به مدت ۱۰ ثانیه نگه دارید و سپس به حالت عادی باز گردانید.
- پس از ۵ ثانیه استراحت، این حرکت را برای ۱۵ بار تکرار کنید.
- این تمرین را برای پای دیگر نیز به همین ترتیب انجام دهید.
بریس
بریس یا زانوبند طبی نوعی اُرتز برای درمان زانو ضربدری کودکان است که با ایجاد کششی یکنواخت و استاندارد، به زانو را در راستای مناسب فشار وارد کرده و استخوانها و مفاصل پا را به فرم صحیح خود هدایت میکند. همچنین بریس با تحمل بخشی از وزن کودک نیز به صاف شدن پاها و بهبود پای ضربدری کمک میکند. با استفاده از این ابزار به تدریج پاها هم‌تراز میشود، فرم آن اصلاح میشود و به حالت طبیعی خود باز می‌گردد.
معمولاً بریس در شرایطی تجویز میشود که پای ضربدری کودک تا سن ۷ الی ۸ سالگی به طور طبیعی بهبود پیدا نکرده باشد و فرم پا دچار مشکل شده باشد، همچنین درجه زانو ضربدری متوسط یا نسبتاً شدید باشد و هدایت مفاصل و استخوان‌های پا نیاز به حمایت بیرونی داشته باشد.
بریس یا زانو بند طبی، متناسب با فرم پا و وضعیت کودک به طور سفارشی طراحی و ساخته میشود. پزشک معمولاً استفاده از بریس را در طول شب برای کودک تجویز میکند. بستن بریس باید به طور منظم و تا اصلاح کامل فرم پای کودک استمرار پیدا کند که این مدت ممکن است تا پایان شکل‌گیری و رشد استخوانها در دوره نوجوانی به طول بیانجامد. ممکن است پزشک در کنار استفاده از زانوبند طبی، از روشهای درمانی دیگری نیز استفاده کند.
کفی طبی
کفی طبی نوعی اُرتز برای درمان زانو ضربدری کودکان است که در داخل کفش قرار می‌گیرد. این ابزار با بلندتر کردن لبه داخلی کفش، جلوی چرخش زانو به سمت داخل را می‌گیرد. با استفاده از کفی طبی به تدریج وضعیت ایستادن و راه رفتن کودک اصلاح میشود و به حالت طبیعی باز می‌گردد.
در صورتی که علاوه بر زانو ضربدری، طول پاهای کودک یکسان نباشد استفاده از کفی، کوتاهی طول پا را در قسمت پاشنه کفش جبران میکند. همچنین کفی طبی به توزیع یکنواخت وزن کودک روی پا کمک میکند و ثبات و تعادل از دست رفته زانو را باز می‌گرداند. در صورتی که زانو ضربدری به دلیل صاف بودن کف پای کودک رخ داده باشد نیز کفی طبی با اصلاح قوس پا به بهبود عارضه کمک میکند.
کفی طبی معمولاً در شرایطی تجویز میشود که شدت عارضه متوسط یا نسبتاً شدید باشد، زانوی کودک بر اثر عارضه دچار چرخش شدید و بی‌ثباتی شده باشد، پاها حرکت غیرطبیعی داشته یا طول آن تغییر یافته باشد.
کفی طبی با توجه به شکل و فرم پا و متناسب با وضعیت کودک به طور سفارشی طراحی و ساخته میشود. استفاده از کفی طبی باید تا زمانی که فرم پای کودک به طور کامل اصلاح و صاف میشود ادامه پیدا کند. ممکن است پزشک در کنار استفاده از کفی طبی، روشهای دیگر درمان را نیز به طور همزمان تجویز کند.
درمان‌های جراحی
زانو ضربدری یا پای ضربدری کودکان غالباً با روشهای غیرجراحی قابل درمان است، اما در برخی مواقع ممکن است به درمان‌های جراحی نیاز باشد. معمولاً در شرایطی که کودک به روشهای غیرجراحی پاسخ ندهد، پزشک درمان جراحی را در سن مناسب پیشنهاد میکند. همچنین در شرایطی که فارغ از سن کودک، عارضه بسیار شدید باشد و کودک دچار درد یا مشکلات حرکتی جدی باشد، پزشک ممکن است از درمان جراحی استفاده کند.
برای جراحی زانو ضربدری کودکان روشهای مختلفی وجود دارد که پزشک مناسبترین نوع آن را با توجه به سن کودک، شدت عارضه و ویژگی‌های استخوانها و مفاصل پا پیشنهاد میکند. روش اصلی جراحی زانو ضربدری کودکان، جراحی هدایت صفحه رشد استخوان است. در برخی شرایط خاص و بسیار نادر که عارضه با سایر روشها قابل درمان نباشد، کودک دچار درد و مشکلات حرکتی بغرنج باشد یا مفصل زانو تخریب شده باشد، پزشک ممکن است از جراحی استئوتومی یا جراحی تعویض مفصل زانو استفاده کند. نحوه انجام این دو عمل در کودکان و بزرگسالان یکسان است.
جراحی هدایت صفحه رشد استخوان
جراحی هدایت صفحه رشد استخوان(Guided Growth Surgery) که «جراحی رشد هدایت شده» نیز نامیده میشود، رایج‌ترین شیوه و روش اصلی جراحی زانو ضربدری در کودکان است. هدف از انجام این جراحی، اصلاح زانو ضربدری با جلوگیری از رشد استخوان در قسمت داخلی زانو و هدایت کردن رشد استخوان به قسمت بیرونی زانو است.
از این جراحی در شرایطی استفاده میشود که درجه زانو ضربدری شدید یا بسیار شدید باشد، کودک دچار درد و مشکلات حرکتی باشد و در سنین رشد که استخوان‌های پا در حال شکل‌گیری هستند قرار داشته باشد. زمان طلایی برای انجام این جراحی پس از رسیدن کودک به سن ۱۰ سالگی است که صفحات رشد زانوی کودک یا «اپی‌فیز» در حال شکل‌گیری و در آستانه بسته شدن هستند. البته ممکن است پزشک زمان انجام این جراحی را تا سنین نوجوانی و نهایتاً ۱۳ الی ۱۵ سالگی برای دختران و ۱۵ الی ۱۷ سالگی برای پسران به تأخیر بیاندازد. پس از این سن، صفحات رشد به طور کامل بسته می شوند (منبع) و دیگر انجام جراحی با این روش امکان‌پذیر نخواهد بود.
برای انجام جراحی هدایت رشد استخوان، یک صفحه فلزی کوچک در قسمت داخلی زانوی کودک قرار داده میشود که مانند یک منگنه صفحه رشد را در این سمت ثابت نگه می‌دارد. این صفحه فلزی جلوی رشد استخوان را در قسمت داخلی زانو می‌گیرد و به این ترتیب مسیر رشد استخوان اجباراً به سمت بیرونی زانو هدایت میشود. بسته به میزان رشد کودک و شدت انحراف پا، معمولاً با گذشت ۶ الی ۱۸ ماه پس از قرار دادن این صفحات، فرم زانو اصلاح میشود. پس از تکمیل شدن رشد و زمانی که فرم استخوان به طور کامل اصلاح و تثبیت شد، با انجام یک جراحی دیگر این صفحه فلزی برداشته میشود.
جراحی هدایت رشد استخوان در هر دو مرحله، نیاز به بستری طولانی مدت ندارد و دوره نقاهت نسبتاً کوتاهی دارد. معمولاً پس از جراحی، کودک میتواند بدون نیاز به گچ گرفتن یا بستن بریس، به آرامی و بدون فشار آوردن به محل جراحی راه برود. پس از یک هفته کودک میتواند در هنگام راه رفتن وزن خود را روی پا بیاندازد و در نهایت با گذشت ۱ الی ۲ ماه پس از جراحی، میتواند به زندگی عادی خود باز گردد. پزشک ممکن است در طول دوره بهبودی، انجام فیزیوتراپی یا ورزش‌های کمکی را برای کودک تجویز کند.
درمان زانو ضربدری در بزرگسالان
زانو ضربدری در بزرگسالان روند درمان متفاوتی نسبت به کودکان دارد. این عارضه در بزرگسالان ممکن است از دوران کودکی بدون درمان رها شده باشد یا در همان سنین بزرگسالی ایجاد شود که رایج‌ترین دلایل آن اضافه وزن، آرتروز زانو و آسیب‌های فیزیکی است. منظور از «بزرگسالان» افرادی هستند که رشد و شکل‌گیری استخوانی آن‌ها با گذر از سنین ۱۳ الی ۱۵ سالگی در دختران و ۱۵ الی ۱۷ سالگی در پسران پایان یافته است (منبع).
درمان پای ضربدری در سنین بزرگسالی، با روشهای مختلف جراحی و غیرجراحی انجام میشود و پزشک مناسبترین روش درمان را با توجه به وضعیت بیمار، درجه شدت عارضه و علت بروز زانو ضربدری انتخاب میکند. به طور کلی به دلیل پایان یافتن رشد استخوانها در این سنین، درمان اصلی زانو ضربدری با روشهای جراحی انجام میشود و روشهای غیرجراحی بیشتر جنبه مدیریت علائم و پیشگیری از پیشرفت روند بیماری دارند. در جدول زیر روشهای مختلف درمان زانو ضربدری بزرگسالان همراه با موارد استفاده آن‌ها ارائه شده است:
| روش درمان | شرایط انجام و کاربرد روش | |
|---|---|---|
| روشهای جراحی | جراحی استئوتومی | – افراد بزرگسال با درجات مختلف زانو ضربدری (غالباً متوسط و شدید) – مفصل زانو دچار آسیب یا تخریب نشده باشد یا آسیب جزئی دیده باشد – نامناسب برای بیماران مبتلا به آرتریت روماتوئید با تخریب مفصل زانو |
| جراحی تعویض مفصل زانو | – زانو ضربدری بر اثر آرتروز شدید زانو ایجاد شده باشد – زانو ضربدری توأم با آرتروز شدید زانو باشد – مفصل زانو به شدت دچار تخریب شده باشد – فرد دچار درد و مشکلات حرکتی شدید باشد | |
| روشهای غیرجراحی | نظارت و درمان دارویی | – زانو ضربدری ناشی از بیماریهای زمینهای باشد – شدت عارضه خفیف باشد و فرد با علائم شدیدی مواجه نباشد – بیمار امکان قرار گرفتن تحت جراحی را نداشته باشد – شدت عارضه متوسط یا شدید باشد و برای انجام جراحی نیاز به رفع منشاء بیماری با دارو درمانی باشد |
| کاهش وزن | – فرد دچار اضافه وزن و چاقی باشد – شدت عارضه خفیف یا متوسط باشد – بیمار امکان قرار گرفتن تحت جراحی را نداشته باشد | |
| فیزیوتراپی و ورزش | – زانو ضربدری ناشی از ضعف عضلانی باشد – زانو ضربدری ناشی از عدم تناسب در عملکرد عضلات مختلف پا باشد – درجه عارضه خفیف یا متوسط باشد – بیمار امکان قرار گرفتن تحت جراحی را نداشته باشد | |
| بریس یا زانوبند طبی | – زانو دچار مشکلات مفصلی خفیف مانند آرتروز باشد – بیمار به طور مختصر دچار پیچش زانو و بدشکلی فرم پا باشد – هدایت مفاصل و استخوان‌های پا نیاز به حمایت بیرونی داشته باشد – بیمار اندکی دچار درد و مشکلات حرکتی باشد – شدت زانو ضربدری خفیف یا متوسط باشد – بیمار امکان قرار گرفتن تحت جراحی را نداشته باشد | |
| کفی طبی | – زانو اندکی دچار چرخش یا بی‌ثباتی شده باشد – پا دچار تغییر طول اندک باشد یا حرکت غیرطبیعی داشته باشد – بیمار به طور مختصر با درد و مشکلات حرکتی مواجه باشد – شدت زانو ضربدری خفیف یا متوسط باشد – بیمار امکان قرار گرفتن تحت جراحی را نداشته باشد |
درمان‌های غیرجراحی
درمان‌های غیرجراحی زانو ضربدری در سنین بزرگسالی، روش اصلی درمان محسوب نمی‌شوند. این درمان‌ها تنها به منظور مدیریت علائم و پیشگیری از پیشرفت بیماری و عوارض ناشی از آن، موقتاً برای کمک به مشکلات فعلی بیمار تجویز می‌شوند. به دلیل عدم شکل‌پذیری استخوانها در این سنین با روشهای غیرجراحی، تجویز آن‌ها کمکی به رفع عارضه نمی‌کند و آثار بلندمدتی نخواهد داشت.
درمان‌های غیرجراحی زانو ضربدری بزرگسالان با روشهای مختلفی انجام میشود که پزشک با توجه به علائم و مشکلاتی که بیمار با آن مواجه است، یک یا ترکیبی از آن‌ها را تجویز میکند. این روشها عبارتند از:
نظارت و درمان دارویی
در برخی موارد ممکن است زانو ضربدری در بزرگسالان ناشی از بیماریهای زمینهای مانند راشیتیسم، دیسپلازی، کمبود ویتامین D و کلسیم باشد. در این شرایط اگر درجه زانو ضربدری خفیف باشد، پزشک با هدف کاهش علائم و جلوگیری از شدت یافتن عارضه اقدام به تجویز دارو میکند و با نظارت بر وضعیت بیمار، روند بهبود بیماری زمینهای و توقف پیشرفت زانو ضربدری را بررسی می‌نماید. همچنین در مواردی که زانو ضربدری متوسط یا شدید بوده و نیاز به انجام جراحی داشته باشد، پزشک با هدف رفع منشاء بیماری اقدام به تجویز دارو پیش از جراحی میکند و تا بهبود بیماری زمینهای به نظارت بر وضعیت بیمار ادامه می‌دهد.
در دوره نظارت، پزشک ممکن است علاوه بر داروهای موثر بر بهبود بیماری زمینهای، مکمل‌های دارویی، مسکن و داروهای ضدالتهاب نیز تجویز کند. همچنین ممکن است توصیه‌های لازم برای اصلاح عادات رفتاری اشتباه در هنگام راه رفتن و فعالیت‌های روزمره را به بیمار ارائه کرده و همزمان از سایر روشهای غیرجراحی نیز برای بهبود وضعیت فرد استفاده کند.
کاهش وزن
اضافه وزن و چاقی میتواند یکی از علت‌های بروز زانو ضربدری در سنین بزرگسالی باشد. اضافه وزن به دلیل فشاری که بر روی زانو ایجاد میکند، ممکن است باعث چرخش غیرطبیعی زانو توأم با خم شدن ساق پا به سمت داخل و بروز زانو ضربدری شود. در شرایطی که فرد دچار چاقی و اضافه وزن بوده و درجه شدت زانو ضربدری نیز خفیف یا متوسط باشد، کاهش وزن به خوبی به کاهش علائم و جلوگیری از تشدید زانو ضربدری کمک میکند. پزشک ممکن است در کنار کاهش وزن، روشهای درمانی دیگری را نیز برای بیمار تجویز کند.
فیزیوتراپی و ورزش
یکی از روشهای موثر برای کاهش علائم و جلوگیری از پیشرفت زانو ضربدری در بزرگسالان، انجام فیزیوتراپی و ورزش است که باعث تقویت عضلات پا میشود و عملکرد آن‌ها را باز می‌گرداند. معمولاً در شرایطی درمان با فیزیوتراپی و ورزش برای بزرگسالان پیشنهاد میشود که علت بروز زانو ضربدری، ضعف یا عدم تناسب در عملکرد عضلات مختلف پا باشد و درجه عارضه خفیف یا متوسط باشد.
پزشک متخصص یا فیزیوتراپیست با توجه به علائم بیمار، وضعیت عارضه و ویژگی‌های عضلانی و استخوانی پای او برنامه فیزیوتراپی و تمرینات ورزشی راتنظیم و تجویز میکند. با انجام فیزیوتراپی و تمرینات ورزشی، عضلات پای فرد به تدریج تقویت می‌شوند و با ایجاد مقاومت در برابر انحراف زانو، به کاهش علائم بیمار کمک نموده و جلوی پیشرفت عارضه را می‌گیرد. همچنین ایجاد کشش مناسب در حین درمان، تعادل و تناسب از دست رفته عضلات را به تدریج باز می‌گرداند و با بهبود عملکرد آن‌ها، موجب کاهش علائم، جلوگیری از انحراف بیشتر پا و پیشگیری از تخریب مفصل زانو میشود.
پزشک ممکن است در کنار درمان با فیزیوتراپی و ورزش، استفاده از بریس و کفی طبی را تجویز کند و از سایر روشهای درمان نیز کمک بگیرد.
حرکات اصلاحی زانو ضربدری
معمولاً زانو ضربدری بزرگسالان با علت ضعف عضلانی، خصوصاً اگر مدت طولانی از بروز آن گذشته باشد با مشکلاتی در توان، عملکرد و تعادل عضلاتی مانند همسترینگ داخلی و عضلات چهار سر ران همراه است. انجام حرکات اصلاحی مخصوص زانو ضربدری، با تقویت و رفع مشکلات این عضلات به کاهش علائم بیمار و جلوگیری از پیشرفت عارضه و آسیب‌های ناشی از آن کمک میکند.
این تمرینات کاملاً مشابه با حرکات اصلاحی زانو ضربدری در کودکان است، با این تفاوت که تعداد دفعات تکرار و تعداد ست‌های انجام هر تمرین، متناسب با شرایط فیزیکی و عضلانی افراد بزرگسال نسبت به کودکان بیشتر خواهد بود. پزشک یا فیزیوتراپیست میتواند مناسبترین حرکات اصلاحی و تعداد دفعات تکرار موثر هر تمرین را تنظیم و پیشنهاد کند.
بریس
یکی از درمان‌های کمکی و غیرجراحی زانو ضربدری بزرگسالان، استفاده از بریس یا زانوبند طبی است. بریس با ایجاد کشش مناسب و هل دادن زانو به سمت صحیح و طبیعی، همچنین با تحمل بخشی از وزن بدن به کاهش درد و سایر علائم فرد بزرگسال کمک میکند و از ایجاد یا تشدید آسیب‌های بعدی زانو جلوگیری میکند.
معمولاً بریس در این شرایط برای افراد بزرگسال تجویز میشود:
- زانو دچار مشکلات مفصلی خفیف مانند آرتروز باشد
- فرد به طور مختصر دچار پیچش زانو و مشکل در فرم پا باشد
- هدایت مفاصل و استخوان‌های پا نیاز به حمایت بیرونی داشته باشد
- بیمار اندکی دچار درد و مشکلات حرکتی باشد
- شدت زانو ضربدری خفیف یا متوسط باشد
- طراحی و ساخت بریس به صورت سفارشی و متناسب با فرم پا و وضعیت بیمار انجام میشود. بیمار باید در طول شب یا در صورت تجویز پزشک در حین فیزیوتراپی و ورزش از بریس استفاده کند تا علائم کاهش پیدا کرده و از پیشرفت بیماری و انحراف بیشتر پا جلوگیری شود.
کفی طبی
یکی از درمان‌های کمکی و غیرجراحی زانو ضربدری بزرگسالان، استفاده از کفی طبی است که با بلندتر کردن لبه داخلی کفش، جلوی چرخش زانو به سمت داخل را می‌گیرد و فرم غیرطبیعی پا را کاهش می‌دهد. همچنین در صورت تغییر طول پا بر اثر عارضه، کوتاهی طول آن را در قسمت پاشنه کفش جبران میکند. این ابزار میتواند با توزیع یکنواخت وزن بدن بر روی پا و بازیابی ثبات و تعادل از دست رفته زانو مانع از بروز یا تشدید آسیب شود.
معمولاً کفی طبی در شرایطی تجویز میشود که شدت زانو ضربدری خفیف یا متوسط باشد، پا دچار تغییر طول اندک باشد یا راه رفتن غیرطبیعی باشد، بیمار به طور مختصری درد داشته باشد.
کفی طبی با توجه به شکل و فرم پای بیمار به طور سفارشی طراحی و ساخته میشود. بیمار باید در طی روز و در هنگام فعالیت‌های روزانه، در کفش خود از کفی طبی استفاده کند، تا علائم وی کاهش یابد و از پیشرفت بیماری و انحراف بیشتر پا جلوگیری شود.
درمان‌های جراحی
درمان قطعی و رفع کامل زانو ضربدری با درجات مختلف در بزرگسالان، با روشهای جراحی قابل انجام است. در سنین بزرگسالی با پایان یافتن دوره شکل‌گیری استخوانها و بسته شدن صفحات رشد، ایجاد هرگونه تغییر در شکل و فرم استخوان با روشهای غیرتهاجمی امکان‌پذیر نیست و مستلزم انجام جراحی است.
جراحی زانو ضربدری بزرگسالان با دو روش استئوتومی و تعویض مفصل زانو انجام میشود که پزشک بر اساس سن، علائم و وضعیت بیمار، شدت عارضه و میزان آسیب وارد شده به استخوان پا و زانو، یکی از آن‌ها را برای درمان انتخاب میکند. در صورتی که عامل ایجاد عارضه یا آسیب‌های ناشی از آن با جراحی قابل بهبود باشد، پزشک همراه با جراحی زانو ضربدری اقدام به رفع آن‌ها نیز خواهد نمود.
جراحی استئوتومی
از جراحی استئوتومی (Distal Femoral Osteotomy) برای درمان تمام درجات زانو ضربدری بزرگسالان، در شرایطی که مفصل زانو بر اثر عارضه دچار آسیب یا تخریب نشده یا آسیب جزئی باشد، استفاده میشود. همچنین در موارد نادر از این روش برای درمان کودکان با درجات بسیار شدید زانو ضربدری که عارضه آن‌ها با روشهای غیرجراحی یا جراحی صفحه رشد امکان‌پذیر نباشد نیز استفاده میشود. شیوه انجام جراحی استئوتومی کودکان با جراحی بزرگسالان کاملاً یکسان است.
هدف از انجام این جراحی رفع کامل زانو ضربدری از طریق اصلاح فرم پا و زانو است که به بهبود عوارض و آسیب‌های ایجاد شده، جلوگیری از بروز آسیب‌های بیشتر مانند تخریب مفصل و کاهش احتمال نیاز به تعویض مفصل در آینده کمک میکند.
مراحل انجام جراحی
در جراحی استئوتومی، حالت ضربدری پا با برش دادن بخشی از استخوان آن، اصلاح زاویه انحراف و قرار دادن استخوان در محل مناسب خود رفع میشود که روند انجام آن به شرح زیر است:
- ابتدا قسمت پایینی استخوان ران که به مفصل زانو منتهی است برش داده میشود.
- استخوان برش داده شده با زاویه مناسب در محور اصلی خود تنظیم میشود. سپس با مفصل زانو کاملاً هم‌تراز میشود.
- با تصویربرداری اشعه ایکس در حین جراحی، از صحت و مناسب بودن محل تنظیم شده استخوان و هم‌ترازی آن با مفصل زانو اطمینان حاصل میشود.
- استخوان برش داده شده و مفصل زانو با پیچ و پلاک به هم متصل می‌شوند و در محل خود ثابت می‌گردند.
- محل شکاف استخوان با پیوند استخوان (گرفت استخوانی) پر میشود تا شکاف به مرور زمان به طور کامل ترمیم شود.
- در صورت نیاز و در مواردی که به دلیل شدت عارضه و بدفرمی پا استئوتومی استخوان ران به تنهایی مشکل را برطرف نکند، استخوان ساق پا نیز با همین فرآیند به طور همزمان جراحی میشود تا اتصال زانو و استخوان از سمت پایین اصلاح شود.
- جراحی استئوتومی معمولاً در دو مرحله مجزا انجام میشود و در هر مرحله یکی از پاها تحت جراحی قرار می‌گیرد؛ به این ترتیب در طول دوره نقاهت، بیمار میتواند از پای دیگر خود برای راه رفتن استفاده کند.
دوران نقاهت
پس از جراحی معمولاً پای بیمار گچ گرفته میشود. همچنین بیمار نباید وزن بدن را روی پای جراحی شده بیاندازد، به همین دلیل نیاز است به مدت چند هفته از عصا استفاده کند. پس از ۵ الی ۶ هفته بیمار میتواند وزن خود را روی پای جراحی شده قرار دهد. پزشک ممکن است برای محافظت بیشتر از پا، استفاده از آتل یا بریس و زانوبند طبی را تا بهبود کامل بیمار تجویز کند. در طول دوره نقاهت به منظور بهبود توان و عملکرد پا، بازیابی دامنه حرکت و تکمیل درمان، بیمار باید تحت فیزیوتراپی قرار بگیرد. در نهایت با گذشت ۳ الی ۴ ماه پس از جراحی، فرد به طور کامل بهبود می‌یابد و میتواند به زندگی عادی خود بازگردد.
جراحی تعویض مفصل زانو
جراحی تعویض مفصل زانو (Total Knee Arthroplasty) معمولاً به عنوان آخرین راه‌حل درمان، در شرایطی استفاده میشود که زانو ضربدری فرد بزرگسال بر اثر آرتروز شدید زانو ایجاد شده باشد، زانو ضربدری توأم با آرتروز شدید باشد یا مفصل زانو بر اثر زانو ضربدری به شدت دچار تخریب شده و فرد با درد و مشکلات حرکتی مواجه شده باشد. جراحی تعویض مفصل زانو در موارد نادر برای کودکانی که به دلیل شدت زانو ضربدری دچار تخریب شدید مفصل زانو شدهاند و با روشهای دیگر قابل درمان نیستند نیز استفاده میشود.
هدف از انجام این جراحی رفع کامل زانو ضربدری با تعویض تمام یا بخشی از مفصل و استخوان آسیب‌دیده زانو جهت بهبود عوارض و آسیب‌های ایجاد شده برای بیمار است.
مراحل انجام جراحی
در جراحی تعویض مفصل زانو، با برداشتن استخوان و مفصل آسیب‌دیده و جایگزینی آن با مفصل مصنوعی، زانو ضربدری رفع میشود که روند انجام آن به شرح زیر است:
- ابتدا بخش‌های آسیب‌دیده غضروف و پوشش مفصل استخوان ران و استخوان ساق پا که از بالا و پایین به زانو متصل می‌شوند، همچنین کشکک زانو، با زاویه مناسب و به اندازه لازم تراشیده میشود. پس از برداشتن قسمت‌های آسیب‌دیده، که ممکن است شامل تمام یا بخشی از غضروف و پوشش مفصل‌ها باشد، سطح استخوانها برای مراحل بعدی آماده‌سازی میشود.
- پروتزهای مصنوعی با قسمت‌های تراشیده شده جایگزین می‌شوند.
- پس از بررسی مناسب بودن محل قرارگیری و حرکت مفصل، پروتز‌ها به وسیله سیمان استخوانی به استخوان‌های ران، ساق پا و کشکک پا متصل می‌شوند. سیمان استخوانی پس از مدتی در سطح استخوان جذب میشود و نسج یکپارچه‌ای را تشکیل می‌دهد.
- در صورت نیاز به تعویض مفصل زانو در هر دو پا، جراحی در دو مرحله مجزا انجام میشود تا در طول دوره نقاهت بیمار بتواند از پای دیگر خود برای راه رفتن استفاده کند.
دوران نقاهت
پس از جراحی تعویض مفصل زانو معمولاً پای بیمار گچ گرفته میشود. بیمار باید با استفاده از عصا و با کمک پای جراحی نشده خود راه برود و از قرار دادن وزن بر روی پای جراحی شده تا ۵ الی ۶ هفته پرهیز کند. پزشک ممکن است برای حمایت و محافظت از محل جراحی، استفاده از بریس و زانوبند طبی را تا پایان دوره نقاهت برای بیمار تجویز کند. همچنین ۲ تا ۳ روز پس از جراحی بیمار باید شروع به فیزیوتراپی و انجام تمرینات توان‌بخشی کند تا با به دست آوردن دامنه حرکتی زانو، بازیابی عملکرد عادی زانو و تقویت عضلات پا فرآیند درمان تکمیل شود. بسته به جزئی یا کامل تعویض شدن مفصل زانو، معمولاً با گذشت ۳ الی ۴ ماه پس از جراحی فرد به طور کامل بهبود می‌یابد و میتواند زندگی عادی و فعالیت‌های روزمره خود را از سر بگیرد.
سوالات متداول
آیا زانو ضربدری بدون جراحی قابل درمان است؟
درمان زانو ضربدری هم با روشهای غیرجراحی و هم جراحی انجام میشود و پزشک از میان این روشها مناسبترین نحوه درمان را با توجه به عواملی مانند سن بیمار، وضعیت بیمار و درجه شدت زانو ضربدری انتخاب میکند.
آیا زانو ضربدری فقط در سنین کودکی بروز می یابد؟
خیر. در سنین بزرگسالی نیز ممکن است به دلیل برخی بیماریهای زمینهای مانند راشیتیسم، دیسپلازی، صافی کف پا، آرتروز یا آسیبهایی مانند شکستگی استخوانها یا پارگی رباطهای پا، زانو ضربدری بروز یابد.
چگونه میتوانم زانو ضربدری را در منزل و بدون مراجعه به پزشک تشخیص دهم؟
سادهترین راه تشخیص اولیه زانو ضربدری، بررسی وجود فاصله بین قوزک داخلی پاها، با مماس کردن زانوها در حالت ایستاده است. همچنین با علائم ظاهری مانند فاصله غیرطبیعی بین مچ پاها، فرم ضربدر شکل پاها در حالت ایستاده یا نشانههایی مانند ساییدگی در قسمت داخلی کف کفشها و تماس پیدا کردن قسمت داخلی زانوها به یکدیگر در هنگام راه رفتن نیز میتوان زانو ضربدری را شناسایی کرد.
وجود چه میزان فاصله بین پاها زانو ضربدری محسوب میشود؟
در پاهای طبیعی در حالت ایستاده که زانو ها مماس شدهاند، قوزک داخلی پاها هیچ فاصلهای ندارند و وجود فاصله بین قوزک پاها حتی به مقدار اندک میتواند نشاندهنده زانو ضربدری باشد. فاصله کمتر از ۲.۵ سانتیمتر بین قوزکها نشاندهنده خفیف بودن زانو ضربدری است و هرچه این فاصله بیشتر باشد، شدت عارضه بیشتر خواهد بود.
در چه صورت وضعیت زانو ضربدری کودک خطرناک و نگران‌کننده است؟
در بسیاری از موارد بروز زانو ضربدری در کودکان تا سنین ۷ الی ۸ سالگی بخشی از روند طبیعی رشد کودک است و زیاد نگران‌کننده نیست. اما اگر عارضه تا این سن برطرف نشود یا شدت پیدا کند، همچنین اگر زانو ضربدری باعث درد یا مشکلات حرکتی شود نیاز به بررسی توسط پزشک دارد؛ زیرا ممکن است ناشی از مشکلی در سلامتی باشد و بی‌توجهی به آن آسیب‌ها و عوارضی را در آینده برای کودک ایجاد کند.
بهترین زمان درمان زانو ضربدری در چه دوره سنی است؟
به طور کلی بهترین زمان درمان زانو ضربدری در سنین کودکی و رشد است که استخوانها در حال شکل‌گیری هستند. با گذر از این دوره امکان درمان با روشهای غیرجراحی از بین می‌رود، به طوری که در سنین بزرگسالی درمان کامل تنها با روشهای جراحی امکان‌پذیر است.
آیا زانو ضربدری قابل پیشگیری است؟
معمولاً زانو ضربدری ناشی از وراثت، سیر طبیعی رشد و برخی از بیماریهای زمینهای، زیاد قابل پیشگیری نیست. اما زانو ضربدری اکتسابی که ممکن است بر اثر عادات رفتاری اشتباه در درازمدت یا آسیب‌های فیزیکی بروز یابد، با اقداماتی مانند پوشک و قنداق کردن صحیح نوزاد، اصلاح طرز نشستن به شکل چهار زانو به جای حالت قورباغه‌ای، حفظ تناسب بدن و جلوگیری از چاقی، محافظت در برابر آسیب‌های فیزیکی مانند شکستگی‌ها و توجه به وضعیت پا در حین فعالیت‌های ورزشی و رانندگی قابل پیشگیری است.
آیا زانو ضربدری بعد از دوران رشد، در سنین بزرگسالی قابل درمان است؟
بله. زانو ضربدری در سنین بزرگسالی نیز به طور کامل قابل درمان است. با این تفاوت که در دوران کودکی امکان درمان با روشهای غیرجراحی وجود دارد، اما در بزرگسالی رفع کامل زانو ضربدری با جراحی امکان‌پذیر است و درمان‌های غیرجراحی تنها به مدیریت علائم و پیشگیری از پیشرفت بیماری کمک می کند.
اگر زانو ضربدری خود را درمان نکنم چه اتفاقی می‌افتد؟
با توجه به اینکه پای ضربدری در بزرگسالان خود به خود رفع نخواهد شد، علاوه بر اینکه عوارض و آسیب‌های ایجاد شده بر اثر آن به مرور زمان تشدید میشود و افزایش می‌یابد، میتواند باعث شدت یافتن زانو ضربدری نیز شود. زانو ضربدری در صورت درمان نشدن ممکن است به مرور زمان منجر به بروز مشکلات حرکتی، آسیب رسیدن به استخوانها، مفاصل، عضلات و بافت‌های نرم پا، آرتروز و تخریب مفاصل شود.
در چه سنی باید درمان پای ضربدری فرزندم را آغاز کنم؟
پزشک با بررسی وضعیت پای کودک و بر اساس شدت عارضه و سن او میتواند زمان مناسب برای آغاز درمان را پیشنهاد کند. گاهی ممکن است بنا به نظر پزشک برخی از زانو ضربدری‌های خفیف نیازی به اقدام درمانی نداشته باشند و تا سنین ۷ الی ۸ سالگی خود به خود رفع شوند. اما معمولاً اگر عارضه تا ۷ یا ۸ سالگی برطرف نشود، شدت آن شدید باشد یا برای کودک مشکل‌آفرین باشد، پزشک درمان را آغاز میکند.
آیا با مصرف مکمل‌های دارویی ویتامین D و کلسیم زانو ضربدری درمان میشود؟
مصرف این مکمل‌ها به درمان زانو ضربدری با هر منشأ پیدایشی کمکی نمی‌کند. تنها در صورتی که علت بروز زانو ضربدری راشیتیسم تشخیص داده شود و سطح ویتامین D و کلسیم در خون پایین باشد، مصرف این مکمل‌ها میتواند به درمان عارضه کمک کند. در این صورت نیز معمولاً مصرف این مکمل‌ها به تنهایی کافی نیست و در کنار سایر روشهای درمان موثر خواهد بود.
آیا هر نوع زانوی ضربدری با فیزیوتراپی قابل درمان است؟
لزوماً خیر. فیزیوتراپی در شرایطی تجویز میشود که علت بروز زانو ضربدری ضعف عضلانی یا عدم تناسب و تعادل در حجم و عملکرد عضلات باشد و علاوه بر آن، شدت عارضه زیاد شدید نباشد.
آیا ورزش برای درمان زانو ضربدری کودک من مفید است؟
اگرچه درمان برخی از انواع زانو ضربدری کودکان با انجام تمرینات ورزشی و حرکات اصلاحی امکان‌پذیر است، اما لزوماً هر نوع ورزشی به درمان عارضه کمک نمی‌کند. در صورتی که پای ضربدری با انجام حرکات اصلاحی ورزشی قابل درمان باشد، پزشک برنامه ورزشی مناسب را با توجه به نیاز عضلانی و وضعیت پای کودک تجویز خواهد کرد.
آیا جراحی هدایت رشد استخوان برای افراد بالای ۱۸ سال قابل انجام است؟
خیر. جراحی هدایت رشد استخوان تنها در سنین رشد امکان‌پذیر است که صفحات رشد استخوان در حال شکل‌گیری هستند. بهترین زمان برای انجام این جراحی پس از ۱۰ سالگی است. با رسیدن به سنین ۱۳ الی ۱۵ سالگی در دختران و ۱۵ الی ۱۷ سالگی در پسران، صفحات رشد استخوان بسته می‌شوند و دیگر جراحی هدایت رشد قابل انجام نیست. پس از این سن پزشک درمان را با سایر روشهای جراحی انجام خواهد داد.
در سنین بزرگسالی با کدام روشهای غیرجراحی میتوان زانو ضربدری را رفع کرد؟
در سنین بزرگسالی به دلیل کامل شدن رشد و شکل‌گیری استخوانها، درمان کامل زانو ضربدری فقط با روشهای جراحی امکان‌پذیر است و درمان‌های غیرجراحی تنها به مدیریت علائم و جلوگیری از پیشرفت عارضه کمک میکند.
آیا با لاغر شدن زانو ضربدری من رفع میشود؟
کاهش وزن باعث درمان کامل و رفع زانو ضربدری در بزرگسالان نمی‌شود، اما به دلیل کاهش فشار وارد شده بر زانو، مانع از تشدید زانو ضربدری میشود و میتواند به کاهش درد و مشکلات ناشی از آن کمک زیادی کند.
آیا میتوانم زانو ضربدری خود را با یوگا و مدیتیشن درمان کنم؟
انجام تمرینات یوگا و مدیتیشن باعث درمان کامل زانو ضربدری نمی‌شود، اما انجام اصولی و صحیح آن به دلیل افزایش کشش عضلانی و تقویت ماهیچه‌ها، میتواند به کاهش درد و ناراحتی ناشی از زانو ضربدری کمک کند.
آیا فرم و نحوه خوابیدن تأثیری بر بهبود زانو ضربدری می‌گذارد؟
فرم و نحوه خوابیدن باعث درمان زانو ضربدری نمی‌شود، اما اقداماتی مانند قرار دادن پا در زاویه مناسب یا قرار دادن متکا بین زانوها در هنگام خوابیدن، به دلیل کاهش فشار از روی زانوها میتواند درد و ناراحتی ناشی از زانو ضربدری را در هنگام استراحت کاهش دهد.
آیا تخریب مفصل زانو باعث ایجاد زانو ضربدری میشود یا بالعکس؟
آرتروز، فرسایش و تخریب مفصل زانو میتواند باعث بروز زانو ضربدری یا تشدید آن شود. همچنین زانو ضربدری ممکن است توأم با آرتروز باشد یا به تدریج باعث فرسایش و تخریب مفصل زانو شود.
آیا ممکن است زانو ضربدری بعد از جراحی و درمان کامل عود کند؟
غالباً زانو ضربدری پس از جراحی برای همیشه برطرف میشود، اما در موارد نادر ممکن است به دلایلی مانند آسیب‌های استخوانی، ضعف عضلانی و آسیب دیدن رباطهای پا مجدداً بروز پیدا کند.
برای درمان زانو ضربدری جراحی استئوتومی بهتر است یا جراحی تعویض مفصل زانو؟
هر کدام از این جراحی‌ها کاربرد خاص خود را دارند و در شرایط متفاوتی برای درمان زانو ضربدری تجویز می‌شوند. پزشک با توجه به شرایط بیمار میتواند بهترین گزینه را برای جراحی پیشنهاد کند.
آیا جراحی استئوتومی باعث افزایش خطر شکستگی استخوان در آینده میشود؟
خیر. در صورت انجام موفق‌آمیز جراحی و با رعایت مراقبت‌های لازم، پس از مدتی استخوان به خوبی ترمیم میشود و با طی شدن دوره بهبودی، به حالت طبیعی یک استخوان سالم باز می‌گردد. جراحی استئوتومی باعث افزایش احتمال شکستن استخوان نمی‌شود، اما طبیعتاً ممکن است استخوان جراحی شده پس از ترمیم کامل، مانند هر استخوان سالم دیگری در صورت بروز آسیب دچار شکستگی شود.
آیا درمان زانو ضربدری با جراحی تعویض مفصل زانو، باعث محدودیت حرکتی در آینده میشود؟
هدف از جراحی تعویض مفصل علاوه بر درمان زانو ضربدری، بازیابی حرکت طبیعی زانو با کمک مفصل مصنوعی است. پس از طی شدن دوره نقاهت و با بهبودی کامل، مفصل زانوی جایگزین شده همانند یک مفصل طبیعی سالم عملکردی عادی خواهد داشت.
آیا میتوانم به دلیل زانو ضربدری از سربازی معاف شوم؟
در آیین‌نامه معافیت‌های پزشکی نظام وظیفه، برای زانو ضربدری معافیت‌هایی در نظر گرفته شده است. این معافیت‌ها در سه سطح معافیت از رزم، معافیت موقت و معافیت دائم می‌باشند که با توجه به درجه شدت زانو ضربدری و مدرک تحصیلی داوطلب تخصیص داده می‌شوند. موارد خفیف زانو ضربدری مشمول معافیت از رزم است و در موارد بسیار شدید عارضه، فرد معاف دائم خواهد شد.