گزگز، خواب رفتن، بیحسی، مورمور شدن یا سوزن‌سوزن شدن پا مشکل شایعی است که بسیاری از ما آن را در زندگی روزمره تجربه می‌کنیم. دلیل گزگز پا گاهی کاملاً واضح است و می‌دانیم که به دلیل نشستن طولانی‌مدت، وضعیت بدنی نامناسب هنگام خوابیدن، ساعت‌ها رانندگی کردن یا ایستادن رخ می‌دهد. گزگز بی‌خطر پس از رفع شدن علت آن به سرعت از بین می‌رود. اما گاهی گزگز مداوم است یا بارها در طول روز و در شرایطی به‌ظاهر نامرتبط، برای مثال در هوای سرد تجربه میشود. گزگز پا در چنین حالتی می‌تواند نشانۀ ابتلا به عارضه‌ای باشد که باعث آسیب دیدن یا تحت فشار قرار گرفتن عصب یا محدود شدن خون‌رسانی به پاها شده است. بنابراین برای تشخیص علت گزگز مداوم و شدید پا باید به پزشک مراجعه کرد تا علت این مشکل را با توجه به دیگر علائم موجود و انجام معاینه و آزمایش‌های لازم تعیین و درمان را آغاز کند.
آیا گزگز پا خطرناک است؟
گزگز پا مشکل بسیار شایعی است که عموماً در اثر تحت فشار قرار گرفتن عصب و کاهش جریان خون به‌طور موقتی رخ می‌دهد. اما گاهی اوقات گزگز پا نشانۀ ابتلا به عارضه‌ای است که باید آن را جدی بگیرید. چون دامنۀ عارضه‌هایی که موجب سوزن‌سوزن شدن پا میشوند از بیماری‌های سیستمی، خودایمنی و قلبی ـ عروقی تا آسیب‌دیدگی‌های ساختاری، بارداری و ناراحتیهای روانی گسترده است، برای تشخیص علت دقیق مورمور شدن یا گزگز پا باید به پزشک مراجعه کنید.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنید
در شرایط زیر لازم است برای تشخیص علت گزگز پا به پزشک مراجعه کنید:
- گزگزی که پس از حرکت دادن پا برطرف نمی‌شود.
- گزگز مداومی که بیش از یک هفته طول بکشد.
- چنانچه گزگز شدیدتر شده، منجر به بیحسی شود و در بخش‌های دیگر بدن پخش شود.
- اگر گزگز با علائم شدید دیگری همراه است که انجام کارهای روزمره را مختل می‌کند.
- چنانچه به بیماری‌های زمینه‌ای مانند دیابت مبتلا هستید.
تا زمان مراجعه به پزشک نیز حتما به سوالاتی که در بخش «چگونه باید علائم خود را شرح دهم» نوشته شده توجه کنید و پاسخ آن‌ها را یادداشت کنید و در زمان معاینه به همراه داشته باشید. همچنین می‌توانید با نکاتی که در بخش اقدامات اولیه برای بهبود علائم گزگز پا گفته شده، علائم گزگز خود را تا حدی کاهش دهید.
علل شایع گزگز پا
گزگز پا یا سوزن‌سوزن شدن پا دلایل فراوانی دارد که از بیماری‌های زمینه‌ای تا ناهنجاری‌های ساختاری را شامل میشود. برای مثال اختلال در سیستم عصبی محیطی به دلیل ابتلا به بیماری‌هایی مانند ام اس و دیابت یکی از دلایل اصلی گزگز پا است که درصد شیوع کلی آن ۴/۲ درصد و در سالمندان ۸ درصد است (منبع). حتی بیماری‌های قلبی ـ عروقی نیز به دلیل کاهش خون‌رسانی می‌توانند علت گزگز پا باشند.
به‌طور کلی هر عارضه‌ای که باعث آسیب دیدن و تحت فشار قرار گرفتن عصب‌های مرتبط با پا و کاهش خون‌رسانی در پا شود، می‌تواند علت خواب رفتن و گزگز پا باشد. شایع‌ترین دلایل خواب رفتن و سوزن سوزن شدن پا را در این بخش توضیح می‌دهیم.
فتق دیسک کمر
| سایر علائم همراه |
|---|
| – درد متناوب یا مداوم کمر – شدیدتر شدن درد پس از سرفه، عطسه یا ایستادن طولانی‌مدت – ضعف عضلانی – ضعیف شدن رفلکس‌های زانو یا مچ پا – درد عصب سیاتیک – بی‌اختیاری ادرار یا مدفوع (در موارد بسیار شدید) |
| افراد مستعد |
| – سالمندان – افراد چاق یا دارای اضافه‌وزن – سیگاری‌ها – راننده‌ها – کارمندهای کم‌تحرک یا اشخاصی که برای مدت طولانی بی‌حرکت می‌نشینند. – اشخاص دارای استعداد ژنتیکی – افرادی که به واسطۀ شغل خود حرکاتی مانند کشیدن، هل دادن، بلند کردن اشیای سنگین و خم شدن را بارها انجام می‌دهند. |
| شرایط تشدید گزگز |
| – نشستن و ایستادن طولانی‌مدت – حرکات ناگهانی که باعث تشدید فشار وارد بر عصب شود. – خوابیدن در وضعیت نامناسبی که فشار وارد بر عصب گیرافتاده را افزایش دهد. – چاقی |
فتق دیسک کمر چیست؟
دیسک‌های بین‌مهره‌ای ستون فقرات دارای یک مرکز ژلاتینی و یک دیوارۀ سخت هستند. مشکل فتق دیسک زمانی پیش می‌آید که بخشی از هستۀ دیسک به دیوارۀ آن فشار بیاورد، باعث برآمده شدن دیواره شود و در نهایت از ترک‌های ایجادشده در دیواره بیرون بزند. شایع‌ترین علت فتق دیسک تغییرات فرسایشی ـ تخریبی ناشی از افزایش سن است که باعث خشک شدن و تحلیل رفتن دیسک میشود. البته آسیب‌دیدگی دومین دلیل شایع فتق دیسک است که در هر سنی می‌تواند موجب بیرون‌زدگی دیسک شود.
امکان فتق دیسک در هر سطحی از ستون فقرات وجود دارد، اما درصد شیوع فتق دیسک‌های کمر از دیسک‌های بین‌مهره‌ای گردن و سینه بالاتر است. در بعضی موارد دیسک بیرون‌زده به نخاع، ریشۀ عصب‌های نخاعی یا عصب سیاتیک فشار می‌آورد. تحت‌فشار قرار گرفتن عصب و نخاع، بروز علائمی مانند کمردرد، ضعف، بیحسی و خواب رفتن پا را به دنبال دارد.
درمان
در بسیاری از موارد، دیسک کمر با انجام اقدامات اولیه‌ای مانند استراحت، فشار نیاوردن به کمر، بستن کمربند طبی و سرما و گرما درمانی بهبود می‌یابد روش‌های غیرجراحی و جراحی زیر نیز برای درمان فتق دیسک به کار برده میشوند:
- درمان دارویی مانند تجویز داروهای مسکن، غیراستروئیدی ضدالتهاب، استروئیدی، شل‌کنندۀ عضله و ضدتشنج
- فیزیوتراپی شامل لیزرتراپی، ورزش‌درمانی، اولتراسوندتراپی، تراکشن و تحریک الکتریکی عصب (TENS)
- درمان‌های جایگزین مانند تکار تراپی، مگنت تراپی، طب سوزنی، درای نیدلینگ
- درمان‌های تزریقی از قبیل بلوک انتخابی ریشۀ عصب، تزریق استروئید در فضای اپیدورال و اوزون تراپی
- جراحی مانند جراحی میکرودیسککتومی، فیوژن یا تعویض دیسک کمر
دیابت
| سایر علائم همراه |
|---|
| – افزایش تشنگی و خشکی دهان – تکرر ادرار – خستگی – تاری دید – کاهش وزن غیرقابل توضیح – دیر التیام یافتن زخم‌ها – عفونت‌های مکرر پوستی یا قارچی واژن – حساسیت شدید به لمس – زخم شدن پا |
| افراد مستعد |
| – افراد مبتلا به بیماری کلیوی – اشخاص چاق و سیگاری – مبتلایان به مقاومت انسولینی، بیماری‌های خودایمنی، کلیوی و اختلالات هورمونی مانند بیماری کوشینگ – افراد دچار آسیب‌دیدگی لوزالمعده – اشخاص دارای جهش‌های ژنتیکی |
| شرایط تشدید گزگز |
| – پس از خواب و بی‌حرکتی طولانی مدت – رانندگی – نشستن نادرست – پوشیدن کفش و جوراب نامناسب – مصرف مشروبات الکلی، دخانیات و فرآورده‌های قندی – کمآبی بدن – استرس – وارد شدن فشار شدید به پاها – سرما |
دیابت چیست؟
دیابت یا قند خون بالا زمانی بروز می‌یابد که پانکراس انسولین کافی تولید نکند یا بدن واکنش مناسبی به انسولین نشان ندهد. بالا بودن قند خون به تدریج به عصب‌ها آسیب می‌زند و توانایی ارسال پیام‌ها را مختل می‌کند، در نتیجه عارضه‌ای به نام نوروپاتی دیابتی ایجاد میشود. به‌علاوه قند خون بالا دیواره‌های مویرگ‌ها را ضعیف می‌کند و در نتیجه بافت‌ها اکسیژن و مواد مغذی کافی دریافت نمی‌کنند. برآیند این تغییرات موجب بروز عوارض متعددی مانند گزگز و سوزن سوزن شدن پا میشود.
درمان
دیابت انواع مختلفی مانند دیابت نوع ۱ و ۲، پیش‌دیابت و دیابت بارداری دارد. دیابت در اکثر موارد یک بیماری مزمن است، البته تمام انواع دیابت با دارو و اصلاح سبک زندگی قابل‌مدیریت هستند. علاوه بر پایش مداوم قند خون که یکی از ضروریات زندگی بیماران دیابتی است، روش‌های زیر برای درمان دیابت به کار برده میشوند:
- داروهای خوراکی: داروهای خوراکی مانند متفورمین عموماً برای درمان دیابت نوع ۲ و پیش‌دیابت تجویز میشوند.
- انسولین: بیماران مبتلا به دیابت نوع ۱ برای مدیریت دیابت به انسولین نیاز دارند. انسولین به چهار شکل انسولین تزریقی با سرنگ، قلم انسولین، پمپ انسولین و انسولین استنشاقی سریع‌الاثر وجود دارد.
- اصلاح سبک زندگی: تغذیۀ سالم و ورزش برای بیماران مبتلا به دیابت حیاتی است.
سندرم تونل تارسال
| سایر علائم همراه |
|---|
| – احساس درد در مچ، کف و انگشتان پا – درد سوزشی – تغییرات حسی در کف و انگشتان پا – ضعف عضلات پا |
| افراد مستعد |
| – افراد دارای کف پای صاف یا گودی زیاد کف پا – افراد دچار انواع آسیب‌دیدگی مچ پا مانند شکستن یا پیچ خوردگی – اشخاص دارای زائده‌هایی مانند کیست گانگلیون و خار استخوانی – مبتلایان به واریس – دارای توده‌هایی مانند لیپوم یا تومور در نزدیکی عصب تیبیال – مبتلایان به بیماری‌های سیستمی مانند کم‌کاری تیروئید، دیابت یا روماتیسم |
| شرایط تشدید گزگز |
| – پوشیدن کفش تنگ و نامناسب – برای مدت طولانی سر پا ایستادن یا نشستن – ورم کردن پا – آسیب دیدن پا و تحت فشار قرار گرفتن بیشتر عصب – چهار زانو نشستن |
سندرم تونل تارسال چیست؟
سندرم تونل تارسال که به آن “اختلال عملکرد عصب تیبیال” نیز گفته میشود، پیامد تحت فشار قرار گرفتن ساختارهای تونل تارسال، به‌ویژه عصب تیبیال است. ابتلا به سندرم تونل تارسال دلایل درونی یا بیرونی دارد. دلایل درونی به ناهنجاری‌های ساختاری تونل تارسال مانند وجود خار استخوانی، التهاب تاندون یا زائده‌های تنگ‌کنندۀ تونل تارسال از قبیل کیست گانگلیون، لیپوم و نئوپلاسم اشاره دارد. از دلایل خارجی این سندرم می‌توان به پوشیدن کفش تنگ، بدشکلی‌های ساختاری مانند صافی کف پا، آسیب‌دیدگی، ورم پا و ابتلا به بیماری‌های سیستمی مانند دیابت اشاره کرد. چون عصب تیبیال عصب حس‌دهنده به مچ پا است و حرکت دادن بخش‌هایی از پا و انگشتان را ممکن می‌سازد، تحت فشار قرار گرفتن این عصب، موجب بروز علائمی مانند بیحسی، مورمور شدن و گزگز پا میشود.
درمان
روش درمان به علت بروز سندرم، شدت اختلال عملکردی پنجه و مچ پا و تحلیل عضلانی بستگی دارد. موارد خفیف معمولاً با مصرف مسکن، استراحت، استفاده از کیسۀ یخ، بالا گذاشتن پا و باندپیچی پا برطرف میشوند. روش‌های زیر نیز برای درمان سندرم تونل تارسال کاربرد دارند:
- استفاده از کفی طبی
- فیزیوتراپی شامل اولتراسوندتراپی و تحریک عصبی
- بستن بریس و آتل یا گچ گرفتن پا
- تزریق استروئید
- جراحی برای آزادسازی عصب تیبیال یا گشاد کردن تونل تارسال
آسیب عصب پرونئال
| سایر علائم همراه |
|---|
| – بیحسی روی پا یا بخش بیرونی پایین پا – تغییر الگوی راه رفتن، برای مثال کشیدن پنجه روی زمین یا برداشتن گام‌های بلندتر – افتادگی پا – بیشتر از حد معمول سکندری خوردن به دلیل افتادگی پا – ضعف در چرخاندن رو به بیرون پا – صدا دادن پا هنگام راه رفتن |
| افراد مستعد |
| – دررفتگی زانو – افرادی که ضربۀ مستقیم به پا و عصب پرونئال آنان وارد شده است. – شکستگی استخوان‌های پایین پا – افرادی که جراحی تعویض زانو انجام داده‌اند. – پارگی مینیسک جانبی – افراد دارای آتل یا گچ پا – مبتلا به کیست گانگلیون و تومور – مبتلا به دیابت، عارضههای التهابی، عارضههای حرکتی ـ عصبی و بی‌اشتهایی عصبی – دارای شاخص تودۀ بدنی پایین |
| شرایط تشدید گزگز |
| – روی هم انداختن پاها هنگام نشستن – استراحت طولانی‌مدت – آسیب‌دیدگی مستقیم پا – فعالیت بدنی سنگین – زانو زدن طولانی‌مدت – رانندگی |
آسیب عصب پرونئال چیست؟
عصب سیاتیک که مسئول حس و حرکت عضلات پایین‌تنه است، به دو شاخه منشعب میشود:
- عصب تیبیال: شاخۀ بزرگ‌تر عصب سیاتیک که در پشت پا امتداد دارد و تا کف پا کشیده میشود.
- عصب پرونئال مشترک: این عصب در پشت پا و بخش بیرونی پا امتداد دارد و دارای دو شاخۀ عصب پرونئال مشترک و عمقی است. عصب پرونئال مشترک عمقی در سمت داخلی پا و روی مچ پا کشیده شده است و عملکرد بخش داخلی پا شامل انگشتان شست و دوم پا را کنترل می‌کند. عصب پرونئال سطحی در بخش بیرونی پا امتداد دارد و مسئول حس‌رسانی دو سوم بیرونی پا و روی پا است. این عصب حرکت بقیۀ انگشتان را کنترل می‌کند.
عصب پرونئال مشترک در ناحیه‌ای که دور بخش فوقانی استخوان نازک‌نی می‌پیچد، آسیب‌پذیرتر است. این عصب به دلایلی مانند دررفتگی و شکستگی زانو یا پا و بستن آتل تحت‌فشار قرار می‌گیرد. همان‌طور که گفته شد شاخه‌های مختلف این عصب به بخش‌های مختلفی از پا و انگشتان آن حس می‌دهند. بنابراین آسیب دیدن و گیرافتادگی عصب پرونئال موجب بروز علائمی مانند افتادگی پا، گزگز و سوزن‌سوزن شدن پا میشود.
درمان
روش‌های غیرجراحی و جراحی زیر برای درمان آسیب‌دیدگی عصب پرونئال کاربرد دارند:
- استفاده از کفی و کفش طبی
- فیزیوتراپی شامل سرمادرمانی، حرکات کششی و قدرتی، تمرین‌های تعادلی، درمان دستی و متحرک‌سازی (موبیلیزاسیون)
- بستن آتل و چسب زدن (تیپینگ) مچ پا
- جراحی در صورت وجود زخم باز و رفع نشدن علائم پس از سه ماه
کمبود ویتامین
| سایر علائم همراه |
|---|
| – کمبود ویتامین B12 یا فولات: خستگی، بی‌حالی، خلق پایین، تنگی نفس، تپش قلب، رنگ‌پریدگی، مشکلات عصبی، کاهش اشتها و کاهش وزن – کمبود ویتامین B6: التهاب پوست، راش سرخ و پوسته‌پوسته، ترک خوردن لب‌ها، زخم شدن زبان، تغییرات خلقی، خستگی، بی‌حالی – کمبود ویتامین B5: خستگی، بی‌خوابی، افسردگی، تحریک‌پذیری، حالت تهوع و عفونت‌های دستگاه تنفسی فوقانی – کمبود ویتامین D: گام برداشتن غیرعادی به دلیل کمانی شدن پاها، ضعف عضلانی، درد استخوانی، بدشکلی مفصل و تغییرات خلقی مانند افسردگی – کمبود ویتامین E: مشکل در راه رفتن یا حفظ هماهنگی، ضعف یا درد عضلانی، اختلالهای بینایی، کسالت عمومی |
| افراد مستعد |
| – افراد دارای رژیم غذایی نامناسب و مبتلا به بیماری‌های تغذیه‌ای مانند بی‌اشتهایی عصبی – سالمندان – گیاه‌خواران – مصرف‌کنندگان طولانی‌مدت داروهای ضداسید – کمبود ویتامین B12: مبتلایان به بیماری‌های گوارشی (زخم معده، بیماری کرون)، بیماری‌های خودایمنی (سلیاک و دیابت)، کم‌خونی بدخیم، پیسی – کمبود ویتامین B6: مبتلایان به بیماری‌های کلیوی، مصرف‌کنندگان مشروبات الکلی، افراد چاق و مصرف‌کنندگان داروهایی مانند هیدرالازین و پنی‌سیلامین – کمبود ویتامین B5: افراد دچار سوءتغذیۀ شدید، مبتلایان به بیماری‌های گوارشی – کمبود ویتامین D: افرادی که با نور خورشید تماس ندارند، افراد با رنگ پوست تیره – کمبود ویتامین E: مبتلایان به بیماری‌هایی مانند فیبروز سیستیک، سندرم رودۀ کوتاه، سیروز کبدی، بیماری کرون |
| شرایط تشدید گزگز |
| – نشستن یا ایستادن طولانی‌مدت – فعالیت بدنی سنگین – استرس و اضطراب – سرما یا گرمای شدید |
کمبود ویتامین چیست؟
کمبود بعضی ویتامین‌ها و مواد مغذی مانند ویتامین‌های B5، B6، B12، E، D، مس، کلسیم و منیزیم باعث گزگز پا میشود. سوزن سوزن شدن و مورمور شدن پا در اثر کمبود ویتامین و مواد مغذی به این دلیل است که این ترکیبات نقش مهمی در سیستم عصبی دارند. کمبود ویتامین‌ها مشکلاتی را در فرآیند هدایت عصبی ایجاد می‌کند و زمینه‌ساز آسیب‌های عصبی میشود.
درمان
برای درمان کمبود ویتامین و مواد مغذی باید ابتدا از طریق انجام آزمایش خون و بررسی علائم مشخص شود که فرد دچار کمبود چه ویتامین‌هایی است و شدت کمبود این ویتامین‌ها چقدر است. سپس رژیم غذایی مناسب برای رفع کمبود توصیه میشود. همچنین طبیعت‌گردی و تماس با نور خورشید نیز روشی مؤثر برای دریافت ویتامین D است. در صورتی که کمبود شدید باشد، داروهای مکمل خوراکی و تزریقی تجویز میشوند. همچنین گاهی اوقات ابتلا به بعضی بیماری‌ها مانند سلیاک و مصرف بعضی داروها مانع جذب ویتامین‌ها میشود، در این حالت باید اقدامات لازم برای درمان بیماری انجام شود.
بیماری نارسایی شریانی
| سایر علائم همراه |
|---|
| – سرگیجه – درد پا و انگشتان پا – سرد شدن پایین پا و پنجه و احساس نکردن نبض – گرفتگی دردناک عضلات ران و ساق پا پس از فعالیت – براق شدن پوست پاها – آهسته‌تر بلند شدن ناخن‌های انگشتان پا – تغییر رنگ و بافت پوست – زخم شدن پا، مچ و کف پا – ریزش یا کم‌پشتی موهای پا – معده درد – کاهش وزن |
| افراد مستعد |
| – اشخاص بالای ۵۰ سال – افراد مبتلا به دیابت – اشخاص دارای فشار خون، کلسترول و هوموسیستئین بالا – افراد چاق با شاخص تودۀ بدنی بالاتر از ۳۰ – دارای سابقۀ خانوادگی این بیماری، ناراحتیهای قلبی و سکتۀ مغزی |
| شرایط تشدید گزگز |
| – ورزش و فعالیت‌های بدنی مانند بالا رفتن از پله – رانندگی – سرما – استرس و اضطراب – بالا گذاشتن پاها – پوشیدن لباس تنگ |
بیماری نارسایی شریانی چیست؟
بیماری نارسایی شریانی یا بیماری شریان محیطی به کاهش جریان خون در یک یا چند شریان اشاره دارد. این اتفاق به دلیل تنگ شدن یا انسداد شریان‌ها رخ می‌دهد که شایع‌ترین علت آن بیماری آترواسکلروز یا تصلب شرایین (تجمع پلاک) است. در نتیجۀ کاهش جریان خون در شریان‌های مسئول خون‌رسانی پا عوارض مختلفی بروز می‌یابد که یکی از آن‌ها گزگز و بیحسی پا است. البته در نهایت تمام بدن درگیر میشود و احتمال دارد در نتیجۀ تشکیل لخته، عوارضی مانند حملۀ قلبی، آمبولی ریه و سکتۀ مغزی جان بیمار را به خطر بیندازند.
درمان
روش درمان بیماری نارسایی شریانی به شدت تنگی یا گرفتگی شریان بستگی دارد و روش‌های مختلفی از تغییر سبک زندگی تا جراحی برای درمان این بیماری توصیه میشوند:
- تغییر سبک زندگی: ترک دخانیات، تغذیۀ سالم و غنی از فیبر، ورزش، درمان بیماری‌های دیگر و مدیریت استرس
- درمان دارویی: داروهای مخصوص درمان فشار خون یا کلسترول بالا و دیابت برای درمان این بیماری تجویز میشوند. مصرف داروهای ضدانعقادی مانند آسپرین نیز به افراد مستعد ابتلا به این بیماری توصیه میشود.
- جراحی: در صورت شدید بودن پادرد و مختل شدن توانایی حرکتی بیمار انجام عمل‌هایی مانند آنژیوپلاستی، استنت‌گذاری، جراحی بای‌پس شریان محیطی و آترکتومی پیشنهاد میشود.
کم‌کاری تیروئید
| سایر علائم همراه |
|---|
| – خستگی – بیحسی و گزگز دست – افزایش وزن – یبوست – درد و ضعف عضلانی – بالا رفتن کلسترول – افسردگی – عدم‌تحمل سرما – خشکی و زبری پوست و مو – کاهش میل جنسی – کم شدن فاصلۀ بین عادت‌های ماهانه و خونریزی شدید قاعدگی – تغییرهای صورت مانند افتادگی پلک و پف کردن چشم‌ها و صورت – بم شدن صدا – فراموشی یا مه مغزی |
| افراد مستعد |
| – بانوان، به‌ویژه در دوران بارداری – افراد دارای سابقۀ خانوادگی بیماری تیروئید – مبتلایان به بیماری هاشیموتو و بیماری‌های خودایمنی مانند دیابت نوع ۱ و سلیاک – اشخاص تحت‌درمان پرکاری تیروئید – اشخاصی که پرتودرمانی گردن یا بالای قفسۀ سینه انجام داده‌اند. – دارای سابقۀ جراحی تیروئید – دچار کمبود ید |
| شرایط تشدید گزگز |
| – سرما – نشستن و ایستادن طولانی‌مدت – عوامل تشدیدکنندۀ احتباس مایعات مانند زیاده‌روی در مصرف نمک – فعالیت بدنی سنگین – استرس و اضطراب – پوشیدن کفش و لباس تنگ |
کم‌کاری تیروئید چیست؟
کم‌کاری تیروئید زمانی رخ می‌دهد که غدۀ تیروئید هورمون تیروئید کافی تولید و ترشح نکند. در نتیجه متابولیسم بدن آهسته میشود و عوارض مختلفی در سراسر بدن بروز می‌یابد. احتباس مایعات یکی از عوارض کم‌کاری شدید تیروئید است که باعث وارد شدن فشار به عصب‌های دست و پا و در نتیجه خواب رفتن، گزگز و بیحسی این اعضا میشود. به‌علاوه کم‌کاری تیروئید ضربان قلب را آهسته می‌کند و موجب افت فشار خون میشود که به نوبۀ خود می‌تواند مورمور شدن پا را به دلیل دریافت نکردن خون کافی به دنبال داشته باشد.
درمان
کم‌کاری تیروئید در اکثر موارد با جایگزین کردن مقدار هورمونی درمان میشود که غدۀ تیروئید دیگر آن را تولید نمی‌کند. جایگزینی هورمون عموماً از طریق تجویز دارویی خوراکی به نام لووتیروکسین انجام میشود. البته بیمار باید تحت‌نظر پزشک باشد و آزمایش‌های دوره‌ای را برای تنظیم دوز دارو انجام دهد.
سایر علل گزگز پا
علاوه بر عارضههای فوق که شایع‌ترین دلایل گزگز و بیحسی پا هستند، بیماری‌های دیگری نیز هستند که با درصد شیوع کمتر موجب گزگز پا میشوند. این بیماری‌ها را در ادامه به اختصار توضیح می‌دهیم.
اضطراب
| سایر علائم همراه |
|---|
| – تپش قلب – تعریق – رعشه یا لرزیدن بدن – احساس تنگی نفس و خفگی – حالت تهوع – فکر کردن به یک اتفاق بد قریب‌الوقوع – تصور خارج از کنترل بودن شرایط |
| افراد مستعد |
| – افراد دارای تجربه‌های ناخوشایند در دوران کودکی – اشخاص خجالتی و دارای رفتارهای اجتنابی – اشخاص دارای سابقۀ خانوادگی بیماری‌های سلامت روان – مبتلایان به عارضههای جسمی مانند بیماری تیروئید، آریتمی قلب – افرادی که در مصرف کافئین، مشروبات الکلی و مواد قندی زیاده‌روی می‌کنند. – سیگاری‌ها – افراد کم‌تحرک – اشخاص دارای استعداد ژنتیکی |
| شرایط تشدید گزگز |
| – قبل از خوابیدن به دلیل متمرکز شدن افکار روی موضوع ناراحت‌کننده – مصرف محرک‌های اضطراب مانند کافئین، مواد مخدر و الکل – قطع ناگهانی مصرف داروهای ضداضطراب تجویزشده – عوامل محیطی مانند گرما، شلوغی، سر و صدا – مواجهه با شرایط مضطرب‌کننده |
همگی ما هر از گاه به دلایل مالی، خانوادگی و سلامتی دچار اضطراب می‌شویم. اما اختلالهای اضطرابی فراتر از ترس یا نگرانی موقتی هستند. اضطراب و استرس در بیماران دچار اختلال اضطراب، برطرف نشده و به مرور زمان تشدید میشود و انجام کارهای روزمره را مختل می‌کند. اختلال اضطرابی انواع مختلفی مانند اختلال اضطراب فراگیر، حملۀ هراس و فوبیاهای گوناگون دارد. یکی از عوارض اضطراب تپش قلب و تند نفس کشیدن است که باعث به‌هم خوردن تعادل بین میزان اکسیژن و دی اکسید کربن میشود. اختلال در خون‌رسانی و دریافت اکسیژن موجب گزگز پا میشود.
درمان
اختلالهای اضطرابی عموماً با مشاوره، روان‌درمانی و دارو درمان میشوند. از پرکاربردترین تکنیک‌ها برای درمان اضطراب می‌توان به رفتاردرمانی شناختی، مواجهه‌درمانی و رویکرد مبتنی بر تعهد و پذیرش (ACT) اشاره کرد. داروهایی مانند داروهای ضدافسردگی، ضداضطراب و بتابلاکرها نیز برای مدیریت اضطراب تجویز میشوند. مدیتیشن، یوگا، ذهن‌آگاهی و ورزش نیز برای مدیریت استرس و اضطراب کاربرد دارند.
میگرن
| سایر علائم همراه |
|---|
| – پیش‌درآمد: حالت تهوع و استفراغ، نوسانات خلقی، مشکل در تمرکز کردن و خوابیدن، خستگی، تشدید تشنگی و گرسنگی و تکرر ادرار – اورا: ضعف عضلانی، اختلالات بینایی، زنگ زدن گوش‌ها، حساسیت به لمس، بیحسی و گزگز، مشکل در حرف زدن یا تمرکز کردن – حملۀ سردرد: تشدید تدریجی سردرد، احساس درد در یک یا هر دو سمت سر، حالت تهوع و استفراغ، حساسیت به نور، صدا و بو – مرحلۀ پایانی: خستگی، سفتی گردن، گیجی |
| افراد مستعد |
| – افراد دارای استعداد ژنتیکی و سابقۀ خانوادگی ابتلا به میگرن – مبتلایان به بیماری‌هایی مانند افسردگی، اختلال اضطراب، اختلال خواب و صرع – اشخاص در معرض محرک‌های میگرن مانند استرس، تغییرات هورمونی، اختلالات خواب، تغییرات جوی، فعالیت بدنی سنگین، زیاده‌روی در مصرف کافئین و دخانیات، حذف وعدۀ غذایی، تماس با نورهای درخشان، صداهای بلند و بوهای قوی |
| شرایط تشدید گزگز |
| – ورزش و فعالیت بدنی سنگین – محرک‌های تشدید میگرن مانند مصرف کافئین، نورهای درخشان، صداهای بلند و بوهای شدید – کم‌خوابی – استرس و اضطراب – تغییرات هورمونی |
میگرن سردرد شدیدی است که به صورت درد ضربانی و نبض‌دار در یک سمت سر تجربه میشود. حملۀ سردرد معمولاً حداقل چهار ساعت طول می‌کشد. میگرن انواع مختلفی دارد که از آن جمله می‌توان به میگرن مزمن، میگرن همی‌پلژیک، میگرن چشمی (شبکیه) و میگرن قاعدگی اشاره کرد. میگرن می‌تواند همراه با اورا یا بدون اورا باشد؛ اورا مرحله‌ای از میگرن قبل از شروع سردرد است که با اختلالات بینایی مانند دیدن جرقه‌های نور یا نقاط تاریک یا اختلالات حسی مانند گزگز یک سمت صورت، دست یا پا همراه است.
درمان
میگرن درمان قطعی ندارد، اما راهکارهای زیر برای مدیریت علائم آن توصیه میشود:
- درمان دارویی: داروهایی مانند تریپتان‌ها، دیتان‌ها، گپانت‌ها و متوکلوپرامید برای پیشگیری از حملۀ میگرن یا برطرف کردن علائم میگرن تجویز میشوند. داروهای ضدتشنج، بتابلاکرها و ضدافسردگی‌های سه‌حلقه‌ای نیز برای جلوگیری از شروع میگرن کاربرد دارند.
- پرهیز از محرک‌های میگرن: به بیماران توصیه میشود شرایطی را که باعث شروع یا تشدید میگرن میشود، یادداشت کنند. به این ترتیب می‌توان محرک‌های میگرن را شناسایی کرد و اقدامات لازم را برای مدیریت یا اجتناب از آن‌ها انجام داد.
- بهره‌گیری از درمان‌های جایگزین: روش‌هایی مانند بیوفیدبک، تکنیک‌های تن‌آرامی، طب سوزنی و تزریق بوتاکس نیز برای درمان میگرن به کار برده میشوند.
نارسایی کلیه
| سایر علائم همراه |
|---|
| – خستگی شدید – حالت تهوع و استفراغ – گیجی یا مشکل در تمرکز – ورم، به‌ویژه ورم دست، مچ پا و صورت – تکرر ادرار – گرفتگی عضلانی – خشکی یا خارش پوست – بی‌اشتهایی و احساس طعم فلز در دهان – اختلال خواب |
| افراد مستعد |
| – سالمندان – مبتلایان به دیابت، فشار خون بالا و بیماری‌های قلبی – دارای سابقۀ خانوادگی بیماری کلیوی – دچار ناهنجاری‌های ساختاری کلیه – مصرف‌کنندگان طولانی‌مدت داروهای مسکن و غیراستروئیدی |
| شرایط تشدید گزگز |
| – بی‌تحرکی طولانی‌مدت – فعالیت بدنی سنگین – مصرف غذاهای شور که باعث افزایش احتباس مایعات میشود. – مصرف مواد قندی و کنترل نکردن دیابت – فشار آمدن به اعصاب در اثر پوشیدن کفش و شلوار تنگ، چهارزانو نشستن و رانندگی |
نارسایی کلیه شدیدترین مرحلۀ بیماری کلیه و به معنای از کار افتادن یک یا هر دو کلیه است. نارسایی کلیه می‌تواند حاد یا مزمن باشد. بیماری کلیه گاهی موجب آسیب عصبی و ابتلا به نوروپاتی محیطی میشود. در این حالت عصب‌هایی که مسئول انتقال پیام‌ها بین پاها و مغز هستند، آسیب می‌بینند و علائمی مانند بیحسی، گزگز و سوزش پا بروز می‌یابد. به‌علاوه احتباس مایعات ناشی از بیماری کلیوی موجب ورم کردن پاها میشود، در این صورت تحت‌فشار قرار گرفتن پاها می‌تواند موجب بیحسی و سوزن سوزن شدن آن‌ها شود.
درمان
بیماری کلیه را می‌توان با دارو مدیریت کرد، اما اگر بیماری به حدی پیشرفت کند که به نارسایی کلیه منجر شود، فقط دو راه یعنی دیالیز و جراحی پیوند کلیه برای نجات جان بیمار باقی می‌ماند.
بارداری
| سایر علائم همراه |
|---|
| – ورم – احتباس مایعات – صاف شدن کف پا |
| افراد مستعد |
| – مادران باردار دچار دیابت بارداری – مادران باردار دارای اضافه وزن |
| شرایط تشدید گزگز |
| – تشدید بیحسی در شب و صبح پس از بیدار شدن از خواب – خوابیدن به پشت – افزایش وزن – پوشیدن کفش و لباس تنگ – زیاده‌روی در مصرف غذاهای شور که باعث احتباس مایعات میشود. – تشدید گزگز از اواسط بارداری به بعد – نشستن و ایستادن طولانی‌مدت |
گزگز و بیحسی پا در در دوران حاملگی یکی از عوارض شایع بارداری است که به علت احتباس مایعات، اثر هورمون ریلاکسین بر شل شدن رباط‌ها، فشار آوردن رحم در حال رشد به اندام‌های دیگر و افزایش وزن رخ می‌دهد. به‌علاوه عضلات نیز منقبض و ضعیف میشود و حالت اندامی تغییر می‌کند. مجموعۀ این عوامل باعث میشود عصب‌ها تحت فشار قرار بگیرند، جریان خون محدود شود و علائمی مانند گزگز و مورمور شدن پا شروع شود.
درمان
این عوارض عموماً پس از زایمان برطرف میشود، اما در مدت بارداری می‌توان با انجام حرکات کششی مناسب، پوشیدن لباس‌های گشاد، استفاده از کیسۀ یخ و بالا گذاشتن پاها گزگز پا را کاهش داد.
عوارض داروها
| سایر علائم همراه |
|---|
| – به سختی راه رفتن – مشکل در حفظ تعادل – ضعف و گرفتگی عضلانی |
| افراد مستعد |
| – مبتلایان به نوروپاتی و دیابت – دارای استعداد ژنتیکی |
| شرایط تشدید گزگز |
| – ایستادن و نشستن طولانی‌مدت – افزایش دوز دارو – اضافه وزن – بی‌تحرکی و ورزش نکردن |
نوروپاتی محیطی ناشی از مصرف دارو عارضۀ شایعی است که مصرف داروهایی مانند داروهای شیمی‌درمانی، داروهای مخصوص درمان بیماری‌های قلبی ـ عروقی، HIV، عفونت، بیماری‌های روانی و ضدتشنج موجب بروز آن میشود. بعضی داروها به آکسون سلول‌های عصبی آسیب می‌زنند و انتقال پیام‌های عصبی را مختل می‌کنند یا به غلاف میلین آسیب می‌زنند و سرعت انتقال پیام‌ها را افزایش می‌دهند. هر دو حالت موجب بروز عوارض عصبی مانند گزگز پا میشود.
درمان
گزگز ناشی از مصرف دارو عموماً خفیف است و با قطع یا تغییر میزان مصرف دارو از بین می‌رود. در صورتی که عوارض نوروپاتی شدید باشد، داروهایی مانند داروهای ضدافسردگی سه‌حلقه‌ای، سروتونین و مهارکننده‌های بازجذب سروتونین و نورآدرنالین و گاباپنتینوئیدها تجویز میشوند.
اعتیاد به الکل
| سایر علائم همراه |
|---|
| – گرفتگی و ضعف عضلانی – اختلالهای حرکتی – بی‌اختیاری ادرار و مدفوع – یبوست یا اسهال – احساس تخلیه نشدن کامل مثانه – اختلال در عملکرد جنسی – نامفهوم شدن گفتار |
| افراد مستعد |
| – تنهایی – سابقۀ سوءمصرف الکل در خانواده – ابتلا به بیماری‌های سلامت روان مانند افسردگی، اضطراب یا اسکیزوفرنی – تحت فشار تحصیلی، شغلی، خانوادگی و گروه هم‌سالان بودن |
| شرایط تشدید گزگز |
| – کمبود ویتامین‌ها – نشستن و ایستادن طولانی‌مدت – استرس و اضطراب – حذف وعده‌های غذایی |
اعتیاد به الکل یا اختلال سوءمصرف الکل زمانی ایجاد میشود که فرد آن‌قدر در نوشیدن مشروبات الکلی زیاده‌روی کند که بدن او به الکل وابسته شود. در این حالت الکل به عصب‌های پیرامونی آسیب می‌زند و عارضه‌ای موسوم به نوروپاتی الکلی شروع میشود که یکی از پیامدهای ابتلا به آن گزگز و بیحسی پا است. به‌علاوه اعتیاد به الکل موجب کمبود ویتامین‌هایی مانند B6، B12 و E میشود که به نوبۀ خود تشدید گزگز و سوزن سوزن شدن پاها را به دنبال دارد.
درمان
ترک الکل به بهبود علائم کمک می‌کند، هر چند ممکن است بعضی آسیب‌های عصبی دائمی باشد. برخی از افراد برای ترک الکل به بستری شدن در مراکز بازپروری نیاز دارند و عده‌ای می‌توانند الکل را به صورت سرپایی و با بهره‌گیری از خدمات اجتماعی ترک کنند. در طول درمان باید مکملهای لازم برای رفع کمبود ویتامین‌ها و مواد مغذی مصرف شود. همچنین داروهایی مانند داروهای ضدافسردگی سه‌حلقه‌ای و ضدتشنج نیز تجویز میشود. فیزیوتراپی نیز برای تقویت عضلات توصیه میشود.
روماتیسم
| سایر علائم همراه |
|---|
| – خستگی و ضعف – درد، ورم، سرخی، داغی و خشکی مفصل، معمولاً بیش از یک مفصل در هر دو سمت بدن – خشکی صبحگاهی یا پس از نشستن طولانی‌مدت – کاهش وزن – کاهش دامنۀ حرکتی – تب |
| افراد مستعد |
| – سالمندان – بانوان – سیگاری‌ها و الکلی‌ها – افراد چاق – اشخاص مستعد از نظر ژنتیکی و دارای سابقۀ خانوادگی – اشخاص دارای کمبود ویتامین دی و مبتلا به عفونت و اختلالهای هورمونی |
| شرایط تشدید گزگز |
| – صبح‌ها پس از خواب – نشستن یا ایستادن طولانی‌مدت – فعالیت بدنی شدید |
روماتیسم نوعی بیماری التهابی و خودایمنی است که عمدتاً به مفصل‌ها آسیب می‌زند. روماتیسم باعث میشود که سیستم ایمنی به اشتباه به سلول‌های لایۀ پوششی مفصل آسیب بزند و در نتیجه التهاب، درد، ورم و خشکی مفصل شروع میشود. التهاب ناشی از روماتیسم گاهی در عصب‌های مجاور مفصل پخش میشود و به گزگز و سوزن سوزن شدن پا دامن می‌زند.
درمان
روماتیسم درمان قطعی ندارد، اما با بهره‌گیری از روش‌های مناسب و ورزش می‌توان حمله‌ها و علائم بیماری را کنترل کرد. مهم‌ترین هدف درمان روماتیسم کاهش التهاب، ورم و درد مفصلی است. طرح درمان روماتیسم شامل روش‌های زیر میشود:
- درمان دارویی: داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی، استروئیدها، داروهای ضدروماتیسمی تعدیل‌کنندۀ بیماری و زیست‌داروها
- اصلاح سبک زندگی: تغذیۀ مناسب، کاهش وزن و ورزش
- فیزیوتراپی: ورزش‌درمانی، اولتراسوندتراپی و لیزرتراپی
- جراحی: جراحی‌هایی مانند تعویض مفصل ران و زانو
MS
| سایر علائم همراه |
|---|
| – تاری دید یا دوبینی، کاهش بینایی به دلیل ورم کردن عصب بینایی – مشکل در راه رفتن، حفظ هماهنگی و حفظ تعادل – ضعف عضلانی، انقباض غیرارادی عضلات – خستگی – رعشه – مشکلات گفتاری – سرگیجه – کم‌شنوایی – افسردگی – بی‌اختیاری ادرار و مدفوع – اختلال در عملکرد جنسی – فراموشی و مشکل در تمرکز کردن |
| افراد مستعد |
| – سالمندان – بانوان – افراد چاق – سیگاری‌ها – دارای استعداد ژنتیکی – دچار کمبود ویتامین دی – مبتلا به عفونت‌هایی مانند ویروس اپشتین ـ بار – در معرض عوامل محیطی مانند آلاینده‌های هوا بودن – زندگی در کشورهایی با آب و هوای معتدل – مبتلایان به بیماری‌های خودایمنی مانند بیماری تیروئید، دیابت نوع ۱ و سندرم رودۀ التهابی – استرس |
| شرایط تشدید گزگز |
| – عفونت – استرس – محرک‌های ام اس مانند تغییرات هورمونی و محیطی و مصرف مواد غذایی محرک |
ام اس پیامد حمله کردن سیستم ایمنی به سیستم عصبی مرکزی است که از مغز، نخاع و عصب‌ها تشکیل میشود. میلین یا غلاف پوششی و محافظ روی عصب‌ها در نتیجۀ ابتلا به ام اس از بین می‌رود. در نتیجه عصب‌ها آسیب می‌بینند و عملکرد آن‌ها مختل میشود. در نتیجۀ آسیب دیدن عصب‌ها حس‌هایی غیرعادی مانند بیحسی و گزگز پاها بروز می‌یابد. بر اساس مقالۀ منتشرشده در سال ۲۰۱۸، از هر ۱۰ بیمار مبتلا به ام اس ۷ تن دچار بیحسی یا گزگز دست و پا است (منبع). بنابراین می‌توان گفت که گزگز و بیحسی دومین علامت شایع ام اس پس از خستگی است.
درمان
روش درمان ام اس به علائم، سن و وضعیت سلامت عمومی بیمار بستگی دارد. درمان‌های ام اس به دو دستۀ کلی درمان‌های تعدیل‌کنندۀ بیماری و درمان‌های حمله‌های حاد تقسیم‌بندی میشوند. درمان دارویی، استفاده از وسایل کمکی مانند عصا و توانبخشی بخشی از طرح درمان ام اس است.
لوپوس
| سایر علائم همراه |
|---|
| – درد مفصلی و عضلانی – احساس درد در قفسۀ سینه، به‌ویژه هنگام کشیدن نفس عمیق – سردرد – راش پوستی – تب – ریزش مو – زخم‌های دهانی – خستگی – تنگی نفس – ورم کردن غدد، دست، پا یا صورت – گیجی و فراموشی – خشکی چشم – لخته شدن خون – سفید یا کبود شدن انگشتان هنگام سرما یا در زمان مضطرب شدن |
| افراد مستعد |
| – بانوان – افراد دارای استعداد ژنتیکی و سابقۀ خانوادگی – اشخاص در معرض عامل‌های محیطی مانند آلودگی هوا یا نور خورشید – سیگاری‌ها – اشخاص دچار استرس – افرادی که به بعضی هورمون‌ها، به‌ویژه استروژن واکنش نشان می‌دهند. – اشخاص مبتلا به عفونت – مصرف‌کنندگان بعضی داروهای مخصوص درمان فشار خون، ضدتشنج و آنتی‌بیوتیک |
| شرایط تشدید گزگز |
| – مصرف داروهای تشدیدکنندۀ لوپوس – سرماـ فعالیت بدنی شدید ـ استرس |
لوپوس نوعی بیماری خودایمنی است که باعث التهاب سراسر بدن میشود. محل بروز علائم لوپوس بستگی به این دارد که لوپوس به کدام بخش از بدن، برای مثال پوست، مفصل، کلیه، ریه، مغز یا قلب، آسیب زده است. ممکن است لوپوس به عصب‌های بدن نیز آسیب بزند و باعث التهاب عصب‌ها یا بافت دور آن‌ها شود. این آسیب عصبی یا در اصطلاح نوروپاتی محیطی باعث بروز علائمی میشود که یکی از آن‌ها گزگز و بیحسی پا است.
درمان
درمان لوپوس با هدف به حداقل رساندن آسیب اندام‌ها و کاهش اثر بیماری بر زندگی روزمره انجام میشود. داروهایی مانند هیدروکسی‌کلرین، داروهای غیراستروئیدی ضدالتهاب، استروئیدها و داروهای سرکوب‌کنندۀ سیستم ایمنی برای مدیریت علائم و پیشگیری از حملۀ بیماری تجویز میشوند.
سلیاک
| سایر علائم همراه |
|---|
| – اسهال، یبوست و مدفوع چرب – خستگی – کاهش وزن – نفخ – کم‌خونی – سوءتغذیه – مختل شدن رشد کودکان – دردهای شکمی – رنگ‌پریدگی – شکنندگی ناخن‌ها |
| افراد مستعد |
| – بانوان – افراد دارای سابقۀ خانوادگی – مبتلایان به بیماری تیروئید، دیابت نوع ۱، بیماری آدیسون یا کولیت میکروسکوپی – مبتلایان به اختلالهای کروموزومی مانند سندرم داون، سندرم ویلیام یا سندرم ترنر |
| شرایط تشدید گزگز |
| ـ مصرف گلوتن – کمبود ویتامین‌ها و مواد مغذی – نشستن و ایستادن طولانی‌مدت – کم‌تحرکی – استرس و اضطراب |
ابتلا به بیماری سلیاک پیامد واکنش سیستم ایمنی به خوردن گلوتن است. گلوتن پروتئینی است که در مواد غذایی حاوی گندم و جو وجود دارد. وقتی بیماران مبتلا به گلوتن این پروتئین را مصرف می‌کنند، تحریک سیستم ایمنی موجب بروز واکنشی به گلوتن در رودۀ کوچک میشود. این واکنش به مرور زمان به مخاط رودۀ کوچک آسیب می‌زند و از جذب مواد مغذی جلوگیری می‌کند. این سوءجذب به مرور زمان باعث کمبود ویتامین‌ها میشود که یکی از عوارض آن گزگز و مورمور شدن پاها است. همچنین پادتن‌های ضدگلوتن تولیدشده توسط سیستم ایمنی به عصب‌ها، از جمله عصب‌های بلند کشیده شده در دست و پا آسیب می‌زنند. یکی از عوارض این نوروپاتی محیطی گزگز پاها است.
درمان
سلیاک درمان قطعی ندارد، اما رعایت رژیم بدون گلوتن کمک مؤثری به کنترل علائم و ترمیم روده می‌کند. همچنین داروهای زیر نیز برای بیماران مبتلا به سلیاک تجویز میشود:
- داروهایی مانند داپسون برای درمان التهاب و راش پوستی مزمن ناشی از سلیاک
- مکمل‌ها برای درمان کمبودهای تغذیه‌ای
- کورتیکواستروئیدها برای درمان التهاب شدید
فیبرومیالژیا
| سایر علائم همراه |
|---|
| – درد و حساسیت به لمس عضلات – خستگی – درد فک و صورت – سردرد و میگرن – مشکلات گوارشی مانند اسهال و یبوست – بی‌اختیاری ادرار – اضطراب و افسردگی – فراموشی یا مه مغزی – بی‌خوابی |
| افراد مستعد |
| – بانوان – اشخاص بالای ۴۰ سال – افرادی که جراحی انجام داده‌اند. – اشخاصی که اتفاق مهم و ناگواری را در زندگی تجربه کرده‌اند. – افراد دچار استرس – اشخاص دارای سابقۀ ابتلا به عفونت – مبتلایان به بیماری‌های مزمنی مانند آرتروز، افسردگی، اختلالهای اضطرابی و سندرم رودۀ تحریک‌پذیر |
| شرایط تشدید گزگز |
| – استرس – سرما – فعالیت بدنی سنگین – کم‌خوابی – تغییرات دما – بیماری یا شروع دارو یا درمان جدید – تغییر برنامۀ روزمره |
فیبرومیالژیا عارضۀ مزمنی است که باعث احساس درد و حساسیت به لمس در سراسر بدن میشود و با خستگی و درد استخوانی ـ عضلانی همراه است. علائم فیبرومیالژیا هر از گاه عود کرده و روند زندگی روزمره را مختل می‌کند. علت دقیق ابتلا به این عارضه مشخص نیست، البته مطالعات نشان می‌دهد که ابتلا به بعضی عارضه‌ها، استرس، تغییرات زندگی و استعداد ژنتیکی می‌تواند محرک بروز آن باشد. هر چند دقیقاً واضح نیست که فیبرومیالژیا چگونه باعث گزگز پا میشود، اما پژوهشگران معتقد هستند که این عارضه پیامد تقویت پیام‌های درد در مغز و تحت فشار قرار گرفتن عصب‌ها است. این اختلال‌ها سفتی و گرفتگی عضلات را به دنبال دارد. آسیب‌های عصبی و انقباض‌های عضلانی می‌تواند علت گزگز پا در افراد مبتلا به فیبرومیالژیا باشد. همچنین گاهی سرما باعث بروز عارضه‌ای به نام وازواسپاسم یا انقباض ناگهانی رگها در بیماران میشود. در این حالت کاهش خون‌رسانی بیحسی و سوزن‌سوزن شدن پا را به دنبال دارد.
درمان
درمان مشخصی برای فیبرومیالژیا وجود ندارد و تهیۀ طرح درمان مؤثر برای این بیماری مستلزم همکاری میان‌رشته‌ای میان پزشکان و متخصصان سلامت روان است. طرح درمان فیبرومیالژیا عموماً از مؤلفه‌های زیر تشکیل میشود:
- مصرف داروهای مسکن و ضدافسردگی
- ورزش‌درمانی
- درمان اختلالات خواب
- رفتاردرمانی شناختی
- مدیریت استرس
لایم
| سایر علائم همراه |
|---|
| – درد سوزشی – خستگی و سرگیجه هنگام ایستادن – ضعف عضلانی – اختلالهای شناختی و مه مغزی – راش سرخ رنگ – تب و سردرد – خشکی گردن – احساس درد در سراسر بدن و مفصل‌ها – ورم غدد لنفاوی – فلج شدن عضلات صورت – ناراحتی قلبی |
| افراد مستعد |
| – افرادی که در فضای آزاد، به‌ویژه در ماه‌های گرم سال فعالیت‌هایی مانند باغبانی و کوهنوردی انجام می‌دهند. |
| شرایط تشدید گزگز |
| – پیشرفت بیماری – خستگی و فعالیت بدنی شدید |
بیماری لایم پیامد آلودگی به نوعی باکتری به نام بورلیا بورگدورفری است که در اثر گزش کنۀ پاسیاه منتقل میشود. باکتری‌ها و واکنش سیستم ایمنی به عفونت باکتریایی در مراحل پیشرفتۀ بیماری موجب آسیب دیدن سیستم‌های عصبی محیطی و خودمختار میشود، در نتیجه علائمی مانند گزگز و سوزش پا بروز می‌یابد.
درمان
آنتی‌بیوتیک‌هایی مانند داکسی‌سایکلین یا آموکسی‌سیلین معمولاً درمان مؤثری برای بیماری لایم هستند. طول دورۀ درمان به مرحلۀ عفونت بستگی دارد. هر چه درمان سریع‌تر انجام شود، بهبودی سریع‌تر و کامل‌تر خواهد بود.
زونا
| سایر علائم همراه |
|---|
| – راش یک سمت بدن برای مثال روی شکم، کمر، قفسۀ سینه یا صورت – خارش و سوزش – تاول‌های مملو از مایع که به راحتی می‌ترکند. – سردرد، تب و لرز – خستگی و ضعف عضلانی – زونای صورت: کاهش شنوایی، عدم‌تعادل، ضعف عضلات صورت – زونای چشم: سوزش یا نبض زدن چشم، تاری دید، سرخی، ورم و آب‌ریزش چشم |
| افراد مستعد |
| – سالمندان – افراد داری سیستم ایمنی ضعیف به دلیل ابتلا به بیماری‌هایی مانند سرطان و HIV – دارای سابقۀ شیمی‌درمانی، پرتودرمانی و جراحی بزرگ – مصرف‌کنندگان داروهای سرکوب‌کنندۀ سیستم ایمنی – دچار استرس |
| شرایط تشدید گزگز |
| – استرس – کمبود ویتامین‌ها |
زونا عفونتی است که ویروس واریسلا ـ زوستر، یعنی همان عامل ابتلا به آبله مرغان، علت آن است. ویروس پس از درمان آبله مرغان در سیستم عصبی به صورت نهفته باقی می‌ماند و ممکن است پس از سال‌ها دوباره فعال شود. راش پوستی سرخ علامت بارز این عفونت ویروسی است که با درد و سوزش همراه است. در بعضی موارد ویروس به عصب‌ها حمله می‌کند، در نتیجه عصب‌ها نمی‌توانند پیام‌ها را به درستی از پوست به مغز منتقل کنند و به این ترتیب علائمی مانند گزگز و بیحسی پا بروز می‌یابد.
درمان
اکثر موارد زونا پس از سه تا پنج هفته برطرف میشود. حالت ایده‌آل این است که درمان زونا ۷۲ ساعت پس از بروز علائم شروع شود. علاوه بر درمان‌های خانگی مانند دوش آب سرد، کمپرس سرد، استفاده از پماد کالامین، مصرف مکملهای ویتامین A، B12، C، E و ال ـ لیزین، داروهای زیر نیز برای درمان زونا تجویز میشوند:
- داروهای ضدویروسی
- داروهای ضدالتهابی
- داروهای مسکن
- داروهای ضدتشنج و ضدافسردگی‌های سه‌حلقه‌ای
- داروهای بی‌حس‌کننده
- کپسایسین
کیست گانگلیون
| سایر علائم همراه |
|---|
| – احساس توده زیر پوست – بزرگ‌تر شدن توده به مرور زمان یا هنگام حرکت دادن مفصل – درد در صورت فشار آوردن کیست به عصب‌ها |
| افراد مستعد |
| – بانوان ۲۰ تا ۴۰ سال – مبتلایان به آرتروز – دارای سابقۀ آسیب‌دیدگی مفصل یا تاندون |
| شرایط تشدید گزگز |
| – حرکت دادن مفصل – پوشیدن کفش تنگ – فشار آمدن به عصب درگیر در پی رانندگی یا نشستن در وضعیت نامناسب |
کیست گانگلیون تودۀ کوچک و مملو از مایعی است که زیر پوست ایجاد میشود. کیست گانگلیون معمولاً پس از پارگی بافت پوششی روی تاندون یا مفصل تشکیل میشود. در واقع بافت در زمان التیام برجسته میشود و کیست را به وجود می‌آورد. حرکت دادن مفصل نزدیک کیست باعث افزایش ورم و تشدید ناراحتی میشود. کیست گانگلیون غیرسرطانی و عموماً بی‌خطر است و پشت یا روی مچ دست، در نزدیکی مفصل انگشتان یا نزدیک به مچ پا یا پنجه ایجاد میشود. چنانچه کیست گانگلیون پا به عصب فشار بیاورد و آن را ملتهب کند، علائمی مانند گزگز، درد و بیحسی پا شروع میشود.
درمان
بسیاری از کیست‌های گانگلیون بی‌خطر و بدون درد هستند و به مرور زمان از بین می‌روند. روش‌های زیر برای درمان کیست گانگلیون کاربرد دارند:
- داروهای ضدالتهابی
- بستن بریس یا آتل
- تخلیۀ مایع درون کیست (آسپیراسیون)
- جراحی در صورت شدید بودن علائم یا عود کردن کیست
سندرم رینود
| سایر علائم همراه |
|---|
| – تغییر رنگ و سرد شدن پوست – داغ شدن و نبض زدن عضو پس از برگشت جریان خون به حالت عادی – ایجاد زخم و قانقاریا |
| افراد مستعد |
| – بانوان – افراد زیر ۳۰ سال – دارای سابقۀ خانوادگی بیماری – مبتلایان به اسکلرودرما، لوپوس، واسکولیت و بیماری‌های خودایمنی – استفاده‌کنندگان از ابزار دستی دارای ارتعاش مانند ارۀ برقی – پیانیست‌ها – تایپیست‌ها – مصرف‌کنندگان داروهایی مانند بتابلاکرها یا ترکیباتی مانند کوکائین، کافئین و نیکوتین |
| شرایط تشدید گزگز |
| – سرما – استرس و اضطراب – مصرف کافئین و نیکوتین |
سندرم رینود باعث تنگی شریان‌های کوچک‌تر مسئول خون‌رسانی به انگشتان دست و پا، بینی، لب‌ها یا لالۀ گوش میشود. در نتیجه جریان خون در بخش‌های درگیر سندرم رینود کاهش می‌یابد و این بخش‌ها در واکنش به استرس یا سرما بی‌حس و سرد میشوند. به این حمله‌های سندرم رینود وازواسپاسم می‌گویند که به دلیل کاهش خون‌رسانی به اعضا باعث سفید یا کبود شدن پوست میشوند. پوست پس از باز شدن دوبارۀ مویرگ‌ها و سرخرگ‌های کوچک سرخ میشود و در این زمان علائمی مانند گزگز پا بروز می‌یابد. حملۀ وازواسپاسم معمولاً حدود ۱۵ دقیقه طول می‌کشد.
درمان
روش درمان به شدت عارضه بستگی دارد. موارد خفیف را می‌توان با تغییر سبک زندگی، برای مثال دوری از فضاهای سرد و پوشیدن لباس گرم، مدیریت کرد. برای کنترل علائم شدید داروهایی مانند مسدودکننده‌های کانال کلسیم، آلفا بلاکرها و پماد نیتروگلیسیرین تجویز میشود. اگر درمان دارویی مؤثر نباشد، عملی جراحی به نام سمپاتکتومی انجام میشود که در آن عصب‌های کوچک نزدیک به رگ‌های درگیر موقتاً مسدود یا بریده میشوند. به این ترتیب از انتقال پیام‌هایی که باعث تنگی شدید رگها میشود، جلوگیری میشود. این جراحی علائم را به مدت یک یا دو سال متوقف می‌کند و در صورت لزوم می‌توان آن را تکرار کرد.
واسکولیت
| سایر علائم همراه |
|---|
| – تب و سردرد – خستگی – کاهش وزن – سکتۀ مغزی – در صورت درگیر شدن دستگاه گوارش: زخم معده، سوراخ شدن معده یا روده و مدفوع خونی – در صورت درگیر شدن گوش‌ها: سرگیجه، زنگ زدن گوش و کاهش شنوایی ناگهانی – در صورت درگیر شدن چشم‌ها: خارش، سرخی و سوزش چشم‌ها، دوبینی یا نابینایی موقتی یا دائمی یک یا هر دو چشم – در صورت درگیر شدن دست یا پا: بیحسی یا ضعف، عرق کردن و سفت شدن کف دست و پا – در صورت درگیر شدن ریه: تنگی نفس، سرفۀ خونی – در صورت درگیر شدن پوست: خونریزی زیر پوست و ایجاد شدن لکه‌های سرخ، توده یا زخم باز |
| افراد مستعد |
| – افراد زیر ۵۰ سال – اشخاص دارای سابقۀ خانوادگی بیماری – مصرف‌کنندگان کوکائین و دخانیات به‌ویژه در مردان زیر ۵۰ سال – مبتلایان به عفونت‌هایی مانند هپاتیت B و C، سرطان خون، بیماری‌های سیستم ایمنی مانند روماتیسم، لوپوس و اسکلرودرمی – مصرف‌کنندگان بعضی داروها مانند هیدرالازین، آلوپورینول و پروپیل تیواوراسیل |
| شرایط تشدید گزگز |
| – مصرف داروهای محرک بیماری – فعالیت بدنی سنگین – ابتلا به عفونت و بیماری‌های محرک واسکولیت |
واسکولیت به التهاب رگ‌های خونی گفته میشود. این التهاب باعث ضخیم شدن دیوارۀ رگها و در نتیجۀ تنگ شدن آن‌ها میشود. به این ترتیب جریان خون محدود میشود و در عضوی که خون‌رسانی آن کاهش یافته است، علائمی مانند گزگز و مورمورشدن بروز می‌یابد.
درمان
واسکولیت انواع مختلفی دارد که بعضی از آن‌ها بدون درمان بهبود می‌یابند. اما درمان دارویی برای کنترل التهاب و پیشگیری از حملۀ بعضی گونه‌ها لازم است. کورتیکواستروئیدها، زیست‌داروها، سرکوب‌کننده‌های سیستم ایمنی و مهارکننده‌های ACE از جمله داروهایی هستند که برای درمان واسکولیت تجویز میشوند. در صورت آسیب دیدن رگها ممکن است انجام جراحی ضرورت پیدا کند.
سندرم گیلن باره
| سایر علائم همراه |
|---|
| – ضعف پای منتشرشونده در بالاتنه – راه رفتن نامتعادل – مشکل شدن انجام دادن حرکات صورت و اختلال در گفتار، بلع یا جویدن – دوبینی یا ناتوانی در حرکت دادن چشمان – درد و گرفتگی شدید، به‌ویژه شب‌ها – اختلال در عملکرد مثانه و روده – تپش قلب – فشار خون بالا یا پایین – مشکل تنفسی |
| افراد مستعد |
| – سالمندان – آقایان – مبتلایان به عفونت، به‌ویژه از طریق باکتری کمپیلوباکتر که در ماکیان خام وجود دارد. – افراد آلوده به ویروس آنفلوانزا، HIV، کرونا، ویروس اپشتین ـ بار، ویروس زیکا، هپاتیت A، B، C و E. – اشخاص دارای سابقۀ آسیب‌دیدگی و جراحی – در موارد نادر اشخاصی که واکسن آنفلوانزا یا واکسن‌های دیگر تزریق کرده‌اند. |
| شرایط تشدید گزگز |
| – ابتلا به عفونت – پیشرفت بیماری – خستگی و فعالیت بدنی سنگین |
سیستم ایمنی بدن در اثر ابتلا به سندرم گیلن باره به اشتباه به عصب‌ها حمله می‌کند و در نتیجه علائمی مانند ضعف، بیحسی یا فلج بروز می‌یابد. ضعف و گزگز دست و پا معمولاً از علائم اولیۀ این بیماری است. ممکن است این حس‌ها به سرعت پخش شده، پیشرفت کنند و به فلج منجر شوند. البته خوشبختانه این بیماری نادر است. علت ابتلا به سندرم گیلن باره مشخص نیست، اما دوسوم بیماران شش هفته قبل از شروع علائم این سندرم دچار عفونت‌هایی مانند عفونت دستگاه تنفسی یا گوارشی بوده‌اند.
درمان
سندرم گیلن بارۀ شدید یک مورد اورژانسی است و بیمار باید در بیمارستان تحت درمان قرار بگیرد. داروهای مسکن وکاهش‌دهندۀ لختۀ خون برای بیماران تجویز میشوند. دو درمان زیر روند بهبود را تسریع کرده و علائم را کاهش می‌دهند.
- تعویض پلاسما یا پلاسما فرزیس
- درمان با ایمونوگلوبین
همچنین بیماران به فیزیوتراپی و طب فیزیکی و توانبخشی نیاز دارند.
سکته مغزی خفیف
| سایر علائم همراه |
|---|
– ضعف، بیحسی و فلج صورت، دست یا پا، معمولاً در یک سمت بدن – نامفهوم شدن گفتار یا مشکل در درک گفتار دیگران – دوبینی یا نابینایی یک یا هر دو چشم – گیجی، عدم‌تعادل یا عدم‌هماهنگی |
| افراد مستعد |
| – سالمندان – افراد دارای سابقۀ خانوادگی – کم‌خونی داسی‌شکل – اشخاص دچار دیابت، فشار خون، کلسترول و هوموسیستئین بالا – مبتلایان به بیماری قلبی ـ عروقی، نارسایی شریان کاروتید یا شریان محیطی – اشخاص دارای اضافه وزن و تغذیۀ نامناسب – سیگاری‌ها و مصرف‌کنندگان الکل و مواد مخدر |
| شرایط تشدید گزگز |
| – خستگی و فعالیت بدنی سنگین – استرس – ابتلا به بیماری‌های قلبی – بی‌تحرکی |
سکتۀ مغزی دارای دو نوع هموراژیک (همراه با خونریزی) و ایسکمیک است. در سکتۀ هموراژیک یکی از رگ‌های مغز پاره میشود و در سکتۀ ایسکمیک لختۀ خون در یکی از رگ‌های مغز تشکیل میشود. در هر دو حالت نرسیدن اکسیژن به سلول‌های مغزی موجب بروز عوارض متعددی میشود. نوعی سکتۀ مغزی خفیف به نام حملۀ ایکسمی گذرا وجود دارد که در اثر انسداد در رگ‌های مغز به وجود می‌آید. اما این انسداد معمولاً ظرف کمتر از یک ساعت برطرف میشود. البته این حمله‌های گذرا در نهایت به سکتۀ کامل منجر میشوند. اختلال در خون‌رسانی به مغز و کمبود اکسیژن موجب بروز علائمی مانند گزگز پا میشود. احساس گزگز پس از سکتۀ مغزی کامل ناشی از آسیب دیدن بخش خاصی از مغز، مانند تالاموس یا لوب آهیانه‌ای است.
درمان
سکتۀ مغزی خفیف با دو روش تجویز دارو و جراحی درمان میشود:
- درمان دارویی: داروهای ضدانعقادی و آنتی‌پلاکت‌ها برای جلوگیری از لخته شدن خون تجویز میشوند.
- جراحی: جراحی اندارترکتومی و آنژیوپلاستی و استنت‌گذاری
روند تشخیص علت گزگز پا در مرکز توانبخشی امید
گزگز و بیحسی پا دلایل گوناگونی دارد، این تعدد دلایل تشخیص علت این مشکل را دشوار می‌کند. گزگز و مورمور شدن پا می‌تواند نتیجۀ آسیب عصبی، ابتلا به بیماری یا درد ارجاعی باشد. شرح حال دقیقی که بیماران از علائم خود می‌دهند، کمک مؤثری به تسریع روند تشخیص می‌کند.
چون در ابتدا تصوری دربارۀ علت گزگز پا ندارید، بهتر است به پزشک عمومی مراجعه کنید تا ایشان علت گزگز را پس از بررسی علائم و پروندۀ پزشکی مشخص کنند و در صورت لزوم شما را به پزشکی با تخصص مناسب، برای مثال متخصص مغز و اعصاب، غدد، روماتولوژی، پوست یا قلب و عروق معرفی کنند. تخصصی به نام پاپزشکی نیز وجود دارد، پاپزشک یا پدیاتریست مشکلات پا را تشخیص می‌دهد و درمان می‌کند. متخصصین پاپزشکی علاوه بر تجویز دارو، استفاده از وسایل کمکی و درمان‌های مناسب فیزیوتراپی و طب فیزیکی را برای بهبود مشکلات پا توصیه می‌کنند.
تشخیص علت گزگز پا در مرکز جامع توانبخشی امید فرآیندی چندمرحله‌ای و دقیق است که به شرح زیر انجام میشود.
معاینه و بررسی علائم
متخصصان مرکز امید ابتدا معاینۀ دقیقی را انجام می‌دهند و سؤالات دقیقی را برای گرفتن شرح حالی جامع از مراجعین می‌پرسند. در ابتدای معاینۀ بالینی از مراجعه‌کننده خواسته میشود که کمی راه برود تا متخصص توانایی و الگوی راه رفتن، حفظ تعادل و هماهنگی او را بررسی کند. سپس متخصص دو پا را با هم مقایسه می‌کند. وجود هر گونه ناهنجاری ظاهری مانند تغییر رنگ و بافت پوست پا بررسی میشود، تست‌های ساده‌ای برای بررسی حس پا انجام میشود و پزشک به دمای پا توجه می‌کند.
بررسی شرایط شروع و مدت زمان گزگز
در مرحلۀ شرح حال گرفتن از بیماران از آنان خواسته میشود که توضیح بدهند گزگز پا از چه زمانی شروع شده است، چه شرایط و حرکاتی آن را شدیدتر یا کمتر می‌کند، در کدام بخش‌های پا حس میشود و آیا گزگز در هر دو پا حس میشود یا این که مداوم است یا موقتی. همچنین لازم است بیماران فهرست کاملی از تمام داروهای مصرفی و سابقۀ ابتلا به بیماری‌های پیشین و فعلی را در اختیار پزشک بگذارند.
بررسی شرایط تشدیدکنندۀ گزگز
بسته به این که علت گزگز پا چیست، شرایط و حرکات خاصی باعث تشدید این علامت میشوند. البته بعضی از این شرایط عمومی هستند و حتی اگر به بیماری خاصی هم مبتلا نباشید، موجب گزگز میشوند. برای مثال نشستن طولانی‌مدت، به‌ویژه روی زمین به صورت دوزانو یا چهارزانو، تحت‌فشار قرار گرفتن عصب‌ها، کاهش جریان خون و در نتیجه خواب رفتن و سوزن‌سوزن شدن پاها را به دنبال دارد. با این حال تشدید گزگز در شرایط خاص می‌تواند علامت شاخص ابتلا به یک یا چند بیماری باشد. به همین دلیل یکی از مهم‌ترین سؤالات پزشکان در فرآیند تشخیص علت گزگز پا این است که چه شرایطی گزگز پا را شدیدتر می‌کند یا موجب شروع گزگز میشود. در ادامه شرایطی که می‌تواند باعث شروع یا تشدید گزگز شود به همراه علت احتمالی آن بررسی شده‌اند:
- گزگز پا پس از خواب: وضعیت نامناسب بدن در زمان خواب می‌تواند فشار روی عصب‌هایی را که به دلایلی مانند فتق دیسک تحریک شده‌اند، افزایش دهد. همچنین گزگز ناشی از دیابت و کمبود ویتامین‌ها در طول شب شدیدتر میشود. کاهش متابولیسم و گردش خون در شب نیز تشدید گزگز ناشی از عارضه‌هایی مانند کم‌کاری تیروئید و نارسایی شریانی را به دنبال دارد.
- گزگز پا در زمان خواب: گزگز ناشی از استرس، اضطراب و فیبرومیالژیا هنگام خواب شدیدتر میشود. چون شب‌ها موارد کمتری برای پرت شدن حواس وجود دارد و ذهن فرد مضطرب بر روی مسائل ناراحت‌کننده متمرکز میشود و علائم با شدت بیشتری جلب توجه می‌کنند.
- گزگز پا هنگام نشستن: گزگز پای ناشی از عارضه‌هایی مانند سندرم تونل تارسال و آسیب عصب پرونئال هنگام نشستن، به دلیل تحت فشار قرار گرفتن عصب شدیدتر میشود. همچنین اگر به گونه‌ای بنشینید که کیست گانگلیون هنگام نشستن به عصب فشار بیاورد، نشستن موجب شدیدتر شدن گزگز خواهد شد.
- گزگز پا در معرض سرما: سرما موجب کاهش جریان خون و انقباض عروق میشود. به همین دلیل سرما می‌تواند موجب تشدید گزگز پای ناشی از نارسایی شریانی و سندرم رینود شود. به‌علاوه برخی افراد، مانند بیماران مبتلا به کم‌کاری تیروئید تحمل سرما را ندارند و در سرما گزگز پا را بیشتر حس می‌کنند.
- گزگز پا هنگام رانندگی: حرکات مکرر پنجه، فشار آمدن به عصب‌ها یا حالت اندامی نامناسب در زمان رانندگی موجب شدیدتر شدن گزگز ناشی از عارضه‌هایی مانند فتق دیسک کمر یا سندرم تونل تارسال میشود. به‌علاوه رانندگی و نشستن طولانی‌مدت جریان خون را در پاها کاهش می‌دهد و گزگز ناشی از عارضه‌هایی مانند واسکولیت را شدیدتر می‌کند.
- گزگز پا هنگام کارکردن و ورزش: فعالیت بدنی موجب افزایش تعریق، کمآبی و افزایش فشار روی عصب‌ها میشود. در نتیجه گزگز مربوط به عارضه‌هایی مانند فتق دیسک در اثر ورزش تشدید میشود. به‌علاوه برخی افراد مانند بیماران مبتلا به ام اس و روماتیسم به سرعت خسته میشوند و در نتیجه علائمی مانند گزگز را شدیدتر حس می‌کنند.
- پوشیدن لباس و کفش تنگ: در مواردی که پا به دلایلی مانند نارسایی کلیه یا بارداری متورم است، پوشیدن لباس و کفش تنگ فشار بیشتری را به پاها و رگها وارد می‌کند. فشار مداوم و کاهش دادن جریان خون باعث خواب رفتن و گزگز پا میشود.
بررسی علائم همراه
توصیف علائم دیگری که همراه با گزگز پا وجود دارند، کمک مؤثری به تشخیص افتراقی و تعیین علت اصلی گزگز پا می‌کند. برای مثال تکرر ادرار می‌تواند نشان‌دهندۀ ابتلا به دیابت باشد، اما گزگز همراه با عدم تحمل سرما ممکن است علامت کم‌کاری تیروئید باشد.
یکی از مفیدترین اقداماتی که می‌توانید برای کمک به تشخیص علت گزگز پا انجام بدهید، این است که نکاتی را دربارۀ چگونگی و زمان شروع گزگز و دیگر مسائل مرتبط یادداشت کنید و این توضیحات را به مرور زمان کامل کنید. برای آسان‌تر شدن این کار فرم زیر را برای شما تهیه کردیم تا با پاسخ به آن‌ها و ارسال آن به کلینیک، بتوانید از مشاوره تلفنی بهره‌مند شوید.
تست‌های تشخیصی
متخصصان بر اساس نتایج معاینۀ بالینی و شرح حال بیمار به این نتیجه می‌رسند که ممکن است یک یا چند دلیل علت گزگز پا باشد. در این مرحله آزمایش‌های مختلفی برای رد دیگر دلایل احتمالی گزگز پا و تشخیص قطعی انجام میشود.
- آزمایش خون و ادرار: با انجام آزمایش خون یا ادرار می‌توان بیماری‌هایی مانند کم‌کاری تیروئید، دیابت، بعضی عفونت‌ها و روماتیسم را تشخیص داد. کمبود ویتامین‌ها نیز در آزمایش خون مشخص میشود.
- روش‌های تصویربرداری: روش‌های تصویربرداری مانند سی تی اسکن، MRI، میلوگرافی و رادیوگرافی برای تشخیص ناهنجاری‌های استخوانی و غضروفی، تشخیص فتق دیسک و مشاهدۀ توده و کیست کاربرد دارند.
- نوار عصب و عضله و تست هدایت عصبی: نوار عصب و عضله میزان آسیب دیدن عصب‌ها را نشان می‌دهد و برای مثال می‌تواند برای تشخیص ام اس و سندرم تونل تارسال مفید باشد.
- نمونه‌برداری: نمونه‌برداری برای تشخیص بیماری‌هایی مانند لوپوس توصیه میشود.
- نوار قلب و سونوگرافی عروق: این روش‌ها برای تشخیص بیماری‌های قلبی ـ عروقی کاربرد دارند.
درمان گزگز پا
روش درمان گزگز پا به علت اصلی بروز این مشکل بستگی دارد. پزشک طرح درمان مناسب را پس از تشخیص قطعی علت گزگز پا تهیه می‌کند که می‌تواند شامل درمان دارویی، فیزیوتراپی، ورزش‌درمانی و حتی جراحی باشد. با این حال در مدت زمانی که منتظر مراجعه به پزشک و تشخیص نهایی هستید، می‌توانید اقداماتی را برای رفع گزگز انجام بدهید.
اقدامات اولیه برای بهبود علائم گزگز پا
توصیه‌های زیر عموماً برای رفع گزگز پا مفید هستنند. البته برای نتیجه گرفتن از بعضی توصیه‌ها، برای مثال یافتن بهترین موقعیت خواب یا اثربخشی گرما درمانی باید آزمون و خطا انجام بدهید. نکتۀ مهم دیگر این که هیچ دارویی را بدون مشورت با پزشک یا دکتر داروساز مصرف نکنید.
- استراحت و استفاده از بریس و مچ‌بند طبی: حرکاتی را که باعث تشدید گزگز میشوند، انجام ندهید و به پا بیشتر استراحت بدهید. بستن بریس نیز با بی‌حرکت نگه داشتن پا به رفع گزگز ناشی از عارضه‌هایی مانند سندرم تونل تارسال کمک می‌کند. البته باید از بستن طولانی‌مدت بریس خودداری کنید تا عضلات تحلیل نروند.
- بهبود وضعیت قرارگیری بدن: هرگاه متوجه گزگز پا شدید، سریع تغییر موقعیت بدهید. برای مثال پاها را هنگام نشستن روی هم نیندازید یا مدت طولانی چهار زانو ننشینید. شروع گزگز می‌تواند به معنای تحت فشار قرار گرفتن عصب باشد، پس با تغییر موقعیت فشار از روی عصب برداشته شده و گزگز برطرف میشود. به‌علاوه تغییر موقعیت غالباً موجب بهبود گردش خون در پاها و رفع مورمور و بیحسی میشود.
- تحرک کافی: برای مدت طولانی بی‌حرکت ننشینید، در طول ساعات کاری حداقل هر یک ساعت یک بار بلند شوید، بایستید و حرکات کششی پا انجام بدهید. همچنین برای حفظ سلامت قلبی ـ عروقی سعی کنید هفته‌ای حداقل ۱۵۰ دقیقه ورزش متوسط انجام بدهید (منبع). به این ترتیب علاوه بر این که دچار بیماری‌های قلبی ـ عروقی نمی‌شوید، گردش خون شما نیز بهبود می‌یابد.
- گرما یا سرما درمانی: گزگز پای ناشی از بسیاری از بیماری‌ها مانند کم‌کاری تیروئید در اثر سرما تشدید میشود. از این گذشته گرما با افزایش جریان خون به رفع گزگز پا کمک می‌کند. در مواردی که گزگز ناشی از التهاب است، سرمادرمانی می‌تواند برای از بین بردن گزگز مفید باشد.
- پوشیدن کفش مناسب: کفش راحتی بپوشید که کاملاً اندازۀ پا باشد. پوشیدن کفش‌های تنگ و ساق‌دار ممکن است باعث تشدید گزگز ناشی از بارداری یا کیست گانگلیون شود.
- پوشیدن جوراب و لباس مناسب: سعی کنید لباس تنگی نپوشید که باعث تحت‌فشار قرار گرفتن عروق شود. همچنین پاها را با پوشیدن جوراب گرم نگه دارید. اگر دیابتی هستید حتماً جوراب باکیفیت و بدون درز انتخاب کنید تا دچار زخم پا نشوید.
- پوشیدن جوراب ضدواریس: جوراب ضدواریس برای تسکین درد عصبی مفید است و به کاهش ورم و التهاب کمک می‌کند. به‌علاوه جوراب فشرده‌کننده گردش خون را در پاها بهبود می‌دهد و برای پیشگیری از گزگز و خواب رفتن پاها مفید است.
- اصلاح حالت بدن: حفظ حالت صحیح بدن هنگام نشستن و ایستادن، به برداشته شدن فشار از روی عصب‌ها کمک می‌کند. برای مثال لبۀ بالای مانیتور باید هم‌سطح با چشمان باشد، کمر تکیه‌گاه مناسبی داشته باشد، ران‌ها موازی با زمین باشد و کف پاها صاف روی زمین قرار بگیرد. اگر بالا گذاشتن پا به رفع گزگز کمک می‌کند، پاها را روی زیرپایی بگذارید.
- تغذیۀ مناسب: کافئین و الکل محرک بسیاری از دلایل گزگز پا هستند، بنابراین مصرف این دو ترکیب را به حداقل برسانید. رژیم غذایی سرشار از میوه و سبزی داشته باشید تا دچار کمبود ویتامین نشوید. غلات سبوس‌دار، لبنیات کم‌چرب، حبوبات، آجیل و غذاهای غنی از امگا ـ ۳ مانند ماهی، دانۀ چیا و بذر کتان نیز برای کنترل گزگز پا مفید هستند.
- ماساژ پاها: ماساژ دادن پاها در آب گرم و نمک دریا به بهبود گردش خون، کاهش التهاب و رفع گرفتگی عضلانی کمک می‌کند.
- مصرف دارو و مکمل: مصرف مکمل برای رفع گزگز ناشی از کمبود انواع ویتامین‌ها و مواد مغذی مفید است. مصرف مسکن‌هایی مانند استامینوفن، ایبوپروفن و ناپروکسن نیز برای تسکین درد همراه با گزگز توصیه میشود. در صورت درد و گزگز شدید می‌توانید با مشورت دکتر داروساز از اسپری یا کرم لیدوکائین برای بیحسی موقتی پا استفاده کنید. در هر حال هیچ دارویی را خودسرانه مصرف نکنید. البته داروهای دیگری مانند داروهای ضدتشنجی از قبیل گاباپنتین نیز برای رفع درد عصبی کاربرد دارند، اما تهیۀ این داروها فقط با نسخۀ پزشک ممکن است.
سوالات متداول
چه غذاهایی گزگز پا را شدیدتر می‌کند؟
مصرف خوراکی‌های قندی و دارای شیرین‌کنندۀ مصنوعی، مشروبات الکلی، شیرینی‌جات، فست‌فود، غذاهای حاوی گلوتن و خوراکی‌های شور و چرب می‌تواند باعث تشدید گزگز پا شود.
ممکن است ورزش علت گزگز پا باشد؟
بله، تعریق هنگام ورزش باعث میشود که مایعات بیشتری را از دست بدهید و دچار کمآبی بشوید. کمآبی انقباض رگها و در نتیجه گزگز و بیحسی پاها را به دنبال دارد.
مسمومیت هم ممکن است علت گزگز پا باشد؟
بله، بلع یا جذب موادی مانند سرب، آرسنیک، جیوه، نقره، چسب و الکل می‌تواند باعث گزگز پا شود.
ممکن است سریع نفس کشیدن باعث گزگز پا شود؟
بله، تنفس سریع و سطحی علاوه بر این که علامت عارضههای مانند اختلالهای اضطرابی و ناراحتیهای قلبی است، باعث کاهش میزان دی اکسید کربن در خون میشود که یکی از عوارض آن گزگز پا است.
چه پمادی برای رفع سوزن سوزن شدن و گزگز پا خوب است؟
اگر گزگز محدود به پا است و علائم دیگری ندارید، پماد کپسایسین را امتحان کنید. پماد کپسایسین که از فلفل تهیه میشود، از انتقال پیام درد از عصب‌ها به مغز جلوگیری می‌کند و باعث کاهش درد عصبی و علائم نوروپاتی محیطی میشود.
انجام کدام حرکات ورزشی برای برطرف شدن گزگز پا مفید است؟
حرکاتی مانند حفظ تعادل روی یک پا، جمع کردن حوله با انگشتان پا، کشش ساق پا و عضلۀ همسترینگ مفید هستند. ورزش‌های هوازی مانند پیاده‌روی، شنا و دوچرخه‌سواری نیز با بهبود گردش خون به رفع گزگز پا کمک می‌کنند.
دلیل گزگز پا در کودکان چیست؟
گزگز پای کودکان عموماً ناشی از وارد شدن فشار به عصب‌ها، تحرک بیش از اندازه یا پوشیدن کفش نامناسب است. گزگز در چنین مواردی باید پس از برطرف شدن علت گزگز، برای مثال درآوردن کفش یا تغییر موقعیت، به سرعت برطرف شود. در غیر این صورت برای تشخیص علت اصلی گزگز به پزشک مراجعه کنید.
گزگز پا در کدام گروه سنی خطرناک‌تر است؟
گزگز پای سالمندان را باید جدی‌تر بگیرید. چون احتمال ابتلای سالمندان به بیماری‌های زمینه‌ای مانند دیابت بیشتر است. سالمندان دچار گزگز و بیحسی پا باید هر روز پای خود را معاینه کنند تا از زخم نشدن آن به دلیل ابتلا به دیابت، واسکولیت یا بیماری‌های دیگر مطمئن شوند. به‌علاوه گزگز و بیحسی پا ممکن است باعث از دست دادن تعادل و زمین خوردن سالمندان شود.